Andromaka

Nga libri "Zemërtrimi"





Njeriu që e kishte thirrur Andromakën, për të dalë jashtë pallatit të prijësit të Butrintit, ishte një kopshtar vendas. U ishin vjedhur rojeve, sapo kishte rënë nata mbi qytezë, e pas një ullishte aty pranë, zbritën në një korije me pemë të shumta. Përtej, deti lëpinte bregun e gjiri kishte marrë një shkëlqim të farfurinjtë, nga një hënë e madhe dhe e plotë. Poshtë kurorës së pemëve, një grusht njerëzish po priste aty, prej kushedi sa kohe, të vinte e të takonte ish gruan e Hektorit, trojanit që u ndesh ballëpërballë me Akilin përpara mureve të Trojës. Ishin të ikurit e të shpëtuarit në atë natë nga mizoritë e grekëve, ku u dogj e gjithë Troja. Një kalë i drunjtë si dhuratë, kishte qenë vdekja vetë...
Por rruga kishte qenë e gjatë, tepër e gjatë dhe trojanëve u ishte dashur që të shkelnin vise e popuj nga gjithë Ballkani i vogël. Të kujdesshëm ndaj grekëve, ata ishin shfaqur në brigjet përballë Jonit. Donin që ta kapërcenin atë. Poshtë, në këmbë të maleve të Vetëtimës, i prisnin disa varka. Ua kishin premtuar disa njerëz të mirë nga ai vend. Ishte shpresa...
Kopshtari e çoi gruan, që doli nga qyteti, poshtë kurorës së një peme të madhe, e cila mbulonte me hije natën e spërkatur me pluhur hëne, sa mund që të fshihje aty tridhjetë burra. Asnjë nuk e njohu në atë gjysmë errësirë nate, edhe pse që të gjithë ishin bashkëqytetarë të saj. Ishte e mbështjellë me një shall, që i a qarkonte krejt kokën e flokët e saj. Mbante një mantel të hedhur krahëve, që zor se mund t’ia dalloje ngjyrën e purpurt e të ndezur. Qëndruan para një luftëtari. Ishte ky që u doli përpara, sapo hijet e të dy të porsaardhurve, u shfaqën në lëndinën e vogël mes pemëve.
- Enea ! – thirri gruaja me mantel e iu hodh tjetrit në krah.-E pabesueshme ! Të dija të vdekur, me të shumtit, pas asaj nate gjakatare, që na erdhi krejt pa pritur. Edhe sot, ende nuk e di se si na erdhën grekët dhe u ndodhën brenda mureve të qytetit. Ç’mizori e paparë...! Po sa më gëzove që je gjallë dhe që të kam këtu, përpara syve, si një kushëri i Hektorit tim, si një vëlla. Eh!...
Andromaka u mbyt në lot. Dridhej e tëra në gjoksin e luftëtarit trojan. Tjetri i vuri duart e tij ngadalë në supet e gruas që dridheshin e tha me një zë plot dhimbje:
- Atë natë, Andromakë, ishte pabesia brenda dhuratës që na dhanë. Pas dhjetë vjet qëndrese na prishën, na dogjën të gjallë, si shenjë hakmarrje për luftën, që nuk e fituan kurrë. Pak kemi shpëtuar. Një grusht njerëzish, që endemi rrugëve, për të ikur sa më larg nga vendi ku u krye krimi, me shpresën në zemrat e copëtuara e të plagosura. Por u besojmë njerëzve. Njerëzve, që nuk janë si ata, që për virtyt kanë pabesinë. Me ndihmën e tyre kemi ardhur nga lufta deri këtu. Flasim të njëjtën gjuhë, dhe traditat e zakonet i kemi po kështu. Do të na dërgojnë përtej këtij deti, në një tokë krejt të panjohur për ne. Duhet nisur nga e para.
Dy gra nga të grupit, që erdhën në atë çast, pas njerëzve që flisnin me zë të ulët, nën atë errësirë peme, klithën. U befasuan, ndërsa panë aty princeshën dhe zonjën e parë të pallatit trojan.
- Kjo është një mrekulli...! Të na shfaqesh kaq larg princeshë, këtu, pas shkatërrimit të krejt Trojës sonë, vetëm në ëndrra mund që të të ndodhë, – tha një prej tyre.
- As Kasandra, që parashikoi fundin e rënien e Trojës, kur i tha imzot Priamit, që të mos e pranonte atë kalë të drunjtë të futej brenda në qytet, nuk mund që ta parathoshte këtë takim.
Gruaja e dytë që foli, u duk se u përlot dhe fjalët e fundit i belbëzoi si në jerm. Andromaka u kthye nga ato, dhe menjëherë njohu gruan e një komandanti trupash, që bënin roje atë natë mbi kështjellë. Dhe tjetrën gjithashtu. Ishte gjellëbërësja e Helenës, princeshës, femra që i solli grekët poshtë mureve të Trojës, pasi Paridi e kishte marrë në Spartë, ku ishte mysafir disa net.
Ndërkohë rreth bashkëbiseduesve nën atë pemë, erdhën e u mblodhën edhe disa të tjerë, burra dhe gra që ishin zgjuar, nga grupi i trojanëve që udhëtonte nëpër hapësirat ballkanike, pas rënies së qytetit të tyre. Lot dhe gëzime. Dikush nga luftëtarët, që qëndronte në krah të Eneas, u tha ngadalë që të ulnin zërin, pasi ishin në rrugë dhe se mund që të zbuloheshin nga vetë grekët.
- Mund që të bëjnë atë që nuk e bënë dot atë natë tmerri, kur u shpëtuam e ikëm fluturim.
Por malli është diçka më shumë.
- Rrugës, duke kaluar në këto shtigje, një nga shoqëruesit tanë, njeriu që ke në krah e që të solli midis nesh, na tha se kishe mbërritur këtu në Buthrotos, pak kohë më parë – foli Enea, kur u duk se të gjithë pas kësaj u bënë më të kujdesur e të pafjalë. – Nuk e besuam në fillim. Por nuk kishim arsye që ta bënim këtë, ndaj këtyre njerëzve, që na kanë marrë në besë, për të na shpëtuar dhe dërguar në vise tepër të largëta. Tani jemi pranë, ashtu si në Trojën tonë. Luftëtari heshti pak dhe u duk sikur kërkonte që të zgjidhte tani fjalët për të thënë atë që e bluante në kokë, që nga çasti, kur mësoi për Adromakën, të cilën e dinte të vdekur e të shkrumbuar, në zjarrin që përfshiu gjithë pallatin e Priamit. – Eja me ne Andromakë, ku do të na çojë fati ! Do të jemi bashkë.
Gruaja me mantel të purpurt, tundi kokën lehtë në shenjë mohuese. Enea nuk ia pa sytë, madje asnjë nga tê pranishmit në atë gjysmë errësirë të natës me hënë. Ajo, në çast, ktheu kokën nga gjithë bashkëkombësit e vet, që ndjeheshin të lodhur dhe të drobitur nga ai udhëtim i gjatë, sikur kërkonte që të ngopej me atë vështrim për të fundit herë. Dalloi figura njerëzish, që i u përçudnuan mes lotëve që i rrodhën si ujët në krua.
- Im bir po fle tani, ja atje përtej në qytet dhe kërkon që të rritet sa më shpejt. Ndoshta për tu kthyer sërish në Trojë. Ku i dihet. Te dy jetojmë me këtë mendim dhe shpresojmë se do të vijë një ditë. Unë nuk mund që ta harroj Hektorin, që iku atë ditë në dyluftim me Akilin dhe u vra pasi e kishte mbrojtur trimërisht qytetin si një strateg i zoti, duke i sprapsur grekët me qindra herë. Pastaj, Ene, vëllezër dhe motra trojanë, dua që t’u jem mirënjohëse këtyre njerëzve, që më pritën e më ofruan bujarinë e miqësinë e sinqertë në këtë qytet, po aq të rëndësishëm sa Troja jonë, që nuk ekziston më. Do të rri në fatin tim. Por udhët tona nuk do të mund të ndahen më këtu. Ne do të jemi e do të mbesim Trojanë.
Gratë që ishin afër, e rrokën në qafë. Dhe luftëtarët që u ndodhën aty i prekën duart gruas së komandantit dhe heroit të tyre. Enea i vuri dorën në sup.
- Andromakë, unë e respektoj vendimin tënd. Të respektoj edhe ty. Më vjen mirê që je në dorë të njerëzve që kanë besë dhe që të morën e të ruajnë në emër të saj, – tha njeriu që ishte vënë në krye të turmës së të ikurve, por që pak e nga pak ishte kthyer tashmë në një formacion te vërtetë luftarak. Ata së bashku i kishin fituar trimërisht betejat gjatë rrugës për të ardhur deri në brigjet joniane.
U përlotën që të gjithë, veç atyre që pushonin përreth dhe që flinin poshtë pemëve, të lodhur e të sfilitur, pa mundur ta shihnin princeshën trojane, Andromakën, aty mes njerëzve të tyre.
Gruaja me mantel, një çast më vonë, doli nga hija e pemës gjetheshumë dhe u vu në udhë nën një hap të ngadaltë së bashku me shoqëruesin e saj. Ai e kishte sjellë këtë natë, që do të mbeste e paharruar për atë, në një takim të fundmë e të përmallshëm me njerëz të një gjaku me të, të cilët kishin ndarë vitet e një jete, atje në Trojën e largët, që nuk ekzistonte më...
Legjenda thotë pastaj se, trojanët me Enean, i cili kishte hyrë në qytet i maskuar një çast përpara se të takonte Andromakën, kishte ndalur i befasuar tek “Porta e Luanit”. Pastaj, morën barkat e kaluan Adriatikun në një tokë tjetër, krejt të panjohur. Qëndruan përreth vendit, ku u ngrit më vonë Roma, dhe u bënë pjesë e atyre banorëve atje. Ndërsa princesha Andromakë, gruaja e kryeluftëtarit trojan, Hektorit, jetoi dhe u pleqërua ,duke i kaluar ditët e fundit të jetës së saj, në qytetin e lashtë të Butrintit të sotëm. Për të u shkruan edhe tragjedi nga shumë autorë të ndryshëm, të cilat u luajtën në skenat më prestigjioze të botës dhe luhen ende. Andromaka...


Francë-Bordo, Nëntor 2010