"Shën Bartolomeu"

5 - 15 Mars 97

Atë buzë mbrëmje u gjenda i vetëm në bulevardin "Qemal Stafa ", që e përshkon mes për mes qytetin, duke e lënë të vetmen kala historike, në krahun e djathtë të tij. Gjithë atë ditë, na kishte munguar dielli i Marsit. Qielli ngjyrë plumbi, dukej si një lehonë,që nuk lindte dot. Një erë e ftohtë, lëpinte degët e portokalleve buzë trotuarit, përpara " Hotel Skampës ". Vinte nga Krasta. Në çast ndjeva një të ftohtë therës në fytyrë. I ktheva kurizin. Qyteti ishte si i zbrazët. Një çift i ri nxitoi dhe u fut brenda portës së kalasë. Tek " Rrapi i Bezistanit ", një furgon taksi, që mesa dukej kishte pritur gjithë pasditen, për të bërë një rrugë për në Tiranë, lëvizi aty në shesh, e pastaj mori udhën për nga kryqëzimi i Kristoforidhit. Bëri përpjetë për në universitet.
Lëviza hapat nga qendra. Tek " Bar Artisti ", mendova se do të gjeja ndonjë prej shokëve të mij, ose kolegë. Nê krahun e djathtë, dy djem të rrinj vrapuan me një frymë, drejt e tek Rrapi.
-Po vijnë po vijnë...Vlonjatët kanë mbritur në Cërrik...
Qyteti heshtëte i zbrazur krejtesisht. Madje dukej që ai kishte ftohtë.
Në sallën e madhe, dhe të heshtur te "Bar Artistit", syu më zuri vetëm katër persona. Ishte boshatisur. E pazakontë për një lokal si ky në qendër të qytetit.
-Mbete i papunë - më tha pas shpine një person që u çua në çast nga tavolina, për të më ftuar që të ulesha.
E njihja si fytyrë. Kisha përshtypjen që ishte SHIK as, dhe në shumë raste kam menduar,se na kontrollonte. U justifikova se "nxitoja", dhe se aty kisha ardhur ", për të kërkuar një mikun tim ". E kuptova se nuk e hëngri. Më kapi prej mëngësh,e tepër miqësisht, më uli në tavolinë.
-Të pashë sot në Tiranë- më tha ai, për të hapur bisedën. - Isha edhe unë. Shkova që të shihja gjëndjen andej nga VEFA. Kam depozituar e jetoj me përqindjet. I pa punë si gjithë të tjerët. Për ne ish ushtarakët nuk ka as të ardhme më. Djalin e madh e kam refugjat në Itali. Sa mbahemi në këmbë...Por edhe kjo puna juaj, e pati pardje një kulmim. E pash dje të djegur. Kalova kot nga rruga " Qemal Stafa ". Siç të thashë, isha dhe tek VEFA. Ti me siguri që e pe sot...
Nuk i thashë ndonjë gjë konkrete. Bëra të shqetësuarin për një mik imagjinar. Pas disa minutash u largova, duke i kujtuar njeriut të tavolinës se, " ishte gjëndje e jashtëzakonshme, dhe se kjo duhej të respektohej. "
- Ke për ta parë që punët do të shkojnë, keq e më keq. E di pse të ftova? Sapo u ktheva nga Tirana në drekë, mora vesh që PD ja, ka armatosur sot drejtuesit e saj lokal, si dhe administratën. Ka hartuar lista që të paraqiten në Krastë, tek depua e municionit dhe e armatimit. Këtë ma tha kunati im sot. Më pyeti se nuk di si të veprojë. Punon në Bashki. Domethënë, që sot ka filluar armatosja, dhe se do të vazhdojë edhe nesër. Ndoshta ditë të tjera...
Kishim mbritur tek dera e lokalit, e ish oficeri po më shoqëronte duke më besuar një sekret,sikur të më kishte mik te vjetër. Nuk i u përgjigja. Mbërtheva paltesynë e dola jashtë në erë...
E nesërmja më solli sërrish tek kryqëzimi i Kristoforidhit. Një skuadër policësh kontrollonte gjithëçkah. Vetë shefi i krimeve, që kishte ardhur aty nga Laçi disa javë më parë, dhe që më kishte marrë në pyetje, në ditën e tretë të mbritjes së tij, ne një zyrë të drejtorisë së policisë së prefekturës, më këshilloi që të rija në shtëpi.
Vërtetë, që kalova në temperatura të larta e me konvulsione, si rrallë herë në jetën time, që atë mbrëmje. Ndoshta isha ftohur. Zura pastaj shtratin pa mundur që të thërras mjekun. Ku mund që ta gjeje atë në këto ditë?
Mëngjezi i 13 Marsit, ishte i veçantë për Elbasanin. Nën një qiell të ftohtë gri, zona e Krastës ku ishte dikur reparti ushtarak, ishte përfshirë nga flakët. Në dritare nga kati i tretë, dalloja njerëz që nxitonin për andej. Grupet e para të ngarkuara me armë, mbritën pas dy orësh. Tre djem të rrinj ecnin të rënduar nga pesha e armatimit, nëpër rrugën e hekurt, që të çon për në Librazhd. Nuk kuptohej destinacioni i tyre. Një orë më pas, poshtë pallatit, filloi që të " kollitej " një mitroloz i lehtë. Ishte Mal jevgu. Pas pak një kallashnikov hyri në dueto. Klubet poshtë në trotuare, buzë rrepeve, u mbyllen menjëherë. Nga ballkoni dëgjohej zëri i ndonjë gruaje që thërriste fëmijën e saj. Në rrugë pas kësaj, nuk dukej më asnjeri. Tek shinat e trenit, vinin here pas here grupe njerëzish me armë. Duhej që të ishin banorë të pjesës së poshtme të qytetit. Ndoshta edhe të periferisë, si ata të perëndimit, të lagjes "Fushe Mbret".
U duk që dita u thye shpejt. Nën atë qiell gri, ishte tepër vështirë për të përcaktuar, jo vetëm pozicionin që duhej të kishte dielli, por edhe kohën, e cila ecte me shpejtësi. Në buzë mbrëmje, nga qendra dhe lagjet veriore të Elbasanit, filluan që të dëgjohen krisma. Në fillim ishin të shkëputura, por kur ra perdja e zezë e natës, filluan që të ligjërojnë kallashët. Ishte vërtetë një tmer që të dëgjoje kërkëllitjen e tyre, si dhe të shikoje natën që të përshkruhej nga qindra fishekë gjurmëlënës, sikur të ishin fishekzjarre të vërtetë. Ime shoqe, tha: është ç’mendur qyteti.
Me sa duket të posa armatosurit, kishin patur " fatin e madh ", ta provonin e ta" shijonin " armën vdekjesjellëse, pikërisht nga duart e tyre. Madje, filluan që të imitonin aktorët personazh, që kishin më për zemër në filmat luftarakë, duke zbrazur karrikatore pas karrikatoresh.
Por, pas mesnata, u duk sikur i lodhi " herojtë ". Si me dorë u ndërpre gjithëçkah. Vetëm ndonjë i marrë, apo i dehur nga " suksesi ", zbraste në qiellin e natës ndonjë pistoletë, si për të kujtuar të tjerët, se kjo " lojë " nuk duhej që të përfundonte aty, por të vazhdohej sërrish, sapo të zbardhte dita.
Që atë mbrëmje, BBC njoftonte nëpërmjet koorespodentëve të saj,s e në të gjithë vëndin, ishin hapur tashmë depot e armatimeve. Kolegu im Aleksandër Cipa nga Gjirokastra, tregonte se kishin filluar edhe vjedhjet e bastisjet nëpër lokale, nga grupe njerëzish të pa identifikuar.
Mëngjezi ishte më ndryshe. Armët dukej se konkuronin ne trio e kuartete njëkohësisht, duke u alternuar. Vendosa që të vishem.
- Ku do të shkosh - më tha gruaja.- Ti je i sëmure.. Ke që dje me temperaturë. Kërkon që ta kthesh përsëri?. Eshtë ftohtë dhe ka edhe mjegull pak. Nuk të bën mirë për shëndetin.
E kuptova që tjetër vënd e kishte hallin.Ngula këmbë.
- Ju është djegur edhe gazeta. Nuk ke pse të shkruash. Ti tani je i papunë.
Sa dola në hyrje, komshiu im trup mbushur e i gjatë, një shofer furgoni taksi, zbrazi kallashnikovin duke shënuar qiellin. E mbaroi karrikatorin. U duk, se u shtrembëruar paksa në fytyrë. Madje edhe kokën e mbante anash. Pastaj, armën e vendosi ngadalë në sup. Unë qëndrova nën strehë, deri sa ai bëri anash, e shkoi pas një lokali aty. E pashë që zbërtheu pantallonat, dhe urinoi pa u ndrojtur, edhe pse përballë kishte pallate e dritare që mund ta shihnin, duke vendosur qetësisht duart pas një muri. Dy bura vrapuan menjëherë, sapo unë dola në trotuar, dhe e morën shoferin të gjakosur
- Ç’farë ka - pyeti nga lart nënë Nashi, burat që e kishin marrë ndër duar snajperin e kallashnikovit
- Eshtë plagosur- u dëgjua një zë
- Ç’pati baftëziu. Ai tani sapo e shkrehu..
- Plumb nga qielli nëne.
- Ka qenë ndoshta, ndonjë nga ato që gjuajti vete. Ata vërtetë që shkojnë lart në qiell, por nuk takohen me hënën. Kthehen në tokë. E ku do të venë tjetër kund?
Halli ishte, që në ato çaste, nuk gjëndej as edhe një makinë. Shoferi i mbështetur tashmë pas murit, midis dy burrave, kullonte gjak nga prapanica.
- Qyqia ç'të gjeti o baftëzi...
I plagosuri ktheu kokën lart, nga kati i katërt ku ligjëronte plaka në dritare, e i a bëri me shenjë, " mbylle më..."
Në kryqëzimin e Cërrikut, që ishte i pushtuar nga kallashët, pesë a gjashtë çuna, dukej se kontrollonin gjithëçkah aty. Ata herë pas here, i kthenin tytat nga qielli, e konsumonin breshëri pa pushim.Të dukej se ishin në një lodër, ku vetëm psikologjia e vdekjes, nuk mund që të egzistonte më.
Një meso burrë, ndoshta me të bijën e tij të vogel, nxituan për të kaluar në anën tjetër të trotuararit. Tek pallatet e lagjes "Shënkoll". Në kokë kishin venë nga një legen bakri të vjetër. U futën një çast më pas, në një rrugicë. Kishin gjetur një mjet "orgjinal" për tu ruajtur nga plumbat, që ktheheshin nga qielli. Vërtetë ishte vështirë, që të depertonin nën legenin e vjetër të nxjerrë nga raqurinat, që prisnin me vite të tëra në një cep të shtëpisë, në atë zonë me banesa të ulta e private.
Një muaj më vonë, një shoku im do të më tregonte se, kishte shpëtuar mrekullisht motra e tij që ishte infermiere, nga një plumb që nuk e përshkoi dot një legen të tillë, ndërsa shkonte në ambulancën e qytetit, për të shpëtuar jetë njerëzish.
Të nesërmen trokitën në derë. Gruaja na tha, që te mos dilte asnjë nga ne, sepse ishim meshkuj. Ndryshonte puna me femrat. Ishim marrë vesh për këtë, edhe me parë, por ne harronim. Bisedoi me dikë, dhe unë mendova se, do të ishte ndonjë nga komshijtë tanë. Vetë ndiqia televizorin. Intelektualë, por edhe mjekë të njohur në vënd, dilnin përpara të vetmit televizion shqiptar, këshillonin e luteshin që të mos benim si të marrë, me armët. Ti dorzonim vullnetarisht, e të hiqej dorë, për t'u kthyer normaliteti...Doktor Anesti Konduri, tregonte se po vinte nga spitali, ku kishte shpëtuar jetën e një njeriu, dhe si qytetar bënte thirrje,që të vetëpërmbaheshim të gjithë...
-Ishte një djalë i ri- më tha gruaja, që hyri në kuzhinën, ku rinim ne të tjerët. Kërkonte që të na shiste një kallashnikov. Kishte 6 copë me vete. Tha se kishte shitur katër atë ditë. Ç’ti bësh, e ka gjetur një mënyrë për të bërë tregëti.
-U sa qejf - tha djali i madh. - Pse nuk e morët një?. Pastaj, ai na numëroi emrat e familjeve të shokëve të tij, që e kishin tashmë nga një armë. I shihte kur qëllonin nëpër dritare. Ime shoqe, po i fliste të dy djemëve për fatkeqsinë që të sjell arma. Unë kërkova të dëgjoja emisionet e pasdites në radiot BBC, Dojçe Vele apo Zëri i Amerikës. Ishin të vetmet, ku mund që të gjeje një informacion më të saktë për gjëndjen a asaj ditë në Shqipëri, por ato nuk i kapa dot. Të kishin ndruar kanal transmetimi, apo edhe ato heshtën?. Ishte e paduruar kjo lloj shurdhmemecërie. Mezi në orët e vona dëgjova " Zërin e Amerikës ".
Gjithë ajo javë ishte me krisma të pandërprera. Qëllohej nëpër dritare e ballkone, por edhe poshtë cepave. Më trimat kishin arritur deri në bulevardin kryesor. Polici nuk kishte. Nuk egzistonte asgjë nga shteti. Ai dukej i thërrmuar krejtësisht
Natën e 13 Marsit, kishte qenë vetë drejtori i policisë me një benz të bardhë, që kishte nxituar drejt Tiranës ,ku kishte edhe familjen e tij. Më pas, policët nuk u duken nëpër ambjentet e drejtorisë së policisë. Tregojnë se tre oficerë, fanatik karriere, kishin qëndruar disa 24 orëshe, të mbyllur në dy zyra. Kjo për shkak, se respektonin ligjin e detyrën, që për ta ishte tepër e "shenjtë”. Këtë kartë, e përdorën shumë vite më pas, për të thënë që nuk e braktisën detyrën, ashtu siç bënë ushtarakët të përzgjedhur nga partitë politike.
As të burgosurit nuk ishin më nëpër qeli.. Por policia, u përzhit nga shpërthimet e disa granatave të dorës, që dikush i hodhi si për hakmarrje.
Komshijtë e mij, një çift mësuesish të mbyllur mbrenda, faleshin rregullisht 6 herë në ditë, si " ortodokse të mirë ". Luteshin që të mos i gjente asnjë e keqe.
- Ky është ilaçi më i mire për ta përballuar këtë situatë - më tha në intimitet gjitoni. Më propozoi, që të mos nguroja edhe unë familjarisht.
Komshiu tjetër kishte gjetur një zgjidhje orgjinale.Së bashku me gruan, edhe dy djemtë e tij, kishte filluar në këto ditë, të mësonte anglishten. Kohë më të mirë për këtë punë , zor se e gjeje. Si " profesore " për këtë lëndë, kishin gjetur një mësuese muzike fshati, që banonte disa metro më tej. Ajo vetë mësonte në mënyrë autodiktakte. Ndërsa kishte përvehtsuar mësimin e katërt, vinte tek komshiu im, dhe zhvillonte mësimin e dytë. Kështu, bënte edhe një përsëritje të lëndës, që kishte mësuar. Kjo avancë vazhdoi për disa ditë,dhe kur gjëndja u " përmisua ". Rezultoi pas një provimi të papritur, që lënda ishte përvehtsuar, vetëm nga gruaja e dy djemtë. Komshiu im u cilësua ngelës. Në një anë i kishte hyrë e në tjetrën i kishte dalë.
Një vajzë gjashtëvjeçare e komshiut, një kat më poshtë, më doli përpara ndërsa ngjisja shkallët.
-Xhaxhi, kush na e vrau qytetin?.
Ishte një pyetje, që nuk mund t'i përgjigjesha
Ndërsa Gëzimi i Tushit, kur bëra ballë tek dera e klubit të tij, në buzë të trotuarit poshtë rrapeve, uli supet si i zënë në faj:
-Kemi kaluar një " Shën Bartolome " të dytë. Inshalla mos paçim më ditë të tilla vrastare. Mos u kthefshin kurrë...
Pak ditë më vonë më treguan një histori ngjethëse. Nuk e di se sa është e vërtetë, por njeriu që ma tha ,betohej e stërbetohej për vërtetësinë e saj.
... Tre fëmijë të moshës dhjetë vjeçare, a ndoshta edhe më tepër kishin rendur për në Krastë që të merrnin armë, së bashku me lukuninë e njerëzve të etur, e që nuk dinin se ç'bënin në ato momente. Krejtësisht të marrosur. Ishin kthyer pas disa orësh. Poshtë pallatit kishin gjetur një shokun e tyre, që ishte vjedhur nga shtëpia edhe ai si ata, por që nuk kishte mundur që të shkonte në Krastë. Natyrisht shfaqia e shokëve të tij ashtu të armatosur " deri në dhëmbë " ,kishte sjellë për personazhin tonë edhe harenë fëminore, dhe gëzimin që të fal çasti që "është realizuar ndoshta një endër e vjetër"
Armëtarët ndjeheshin më krenarë. Një prej tyre u propozoi shokëve, që të bënte si Cok Norisi, në filmat e tij. Vendosi,që të merrte nishan, pikërisht shokun që priste afër pallatit.. Për një çast kishte marrë një prej pozove, ku luftëtari amerikan qëndon përpara një ushtari vietnamez, dhe e shkrep. Pas breshërisë që doli nga gryka e hekurt, përzier edhe me flakë, i shenuari u gjet i shtrirë në tokë, sa te hapësh e të mbyllësh sytë. Fëmijët qeshën me gjithë zemër, pa e ditur se ç'kishte ndodhur.
-Çou tani, mjaft bëre sikur u vrave - kishte thëne një prej shokëve të gjuajtësit. Të tjerët vazhdonin sërrish të qeshnin, e të gëzoheshin si fëmije.
- Gjak- lebetiti djaloshi, që ishte përkulur mbi trupin e pajetë të shokut të tij.
Të tjerët nuk e besuan.Vazhdonin që ti gëzoheshin edhe armës " pej verteti ".
Një grua nga ballkoni i katit të pestë, që e kishte pare të gjithë skenën, thërriti e alarmuar që andej.
Dy të tjerët i ulen sytë poshtë, dhe panë që në gjoksin e shokut të tyre, dilte gjak i kuq me gulçëm.. Katër plagë tashmë si burime të vërteta, nxirnin lëngun jetëdhënës, mbi kafazin e kraharorit që po shuhej dalngadalë...
Ishte një skenë që nuk mund të besohej.
Kishin kryer një krim. Shoku i tyre i mirë nuk jetonte më ...
Po ishte tepër herët. Ende, nuk kishte filluar lufta e vërtetë, ajo realia... Armëtaret që i drejtonin tytat lart, për të " vrarë kupën e qiellit ", i kthyen pastaj nga njerëzit. U gjetën kundërshtarët e armiqtë. Nga strofullat e mëndjeve njerëzore, dolën e u rringritën, makthe hakmarrjesh. U kërkuan qejfëmbetjet. U nxorën nga " arkivat " inatet e vjetra, por edhe mërite personale.
Armët u zbrazen këtë here në mish njeriu...
Kështu i përjetuam ato ditë...