BUQETË ME LULE TË FRESKËTA

Nuk kishim folur kurrë edhe pse shiheshim disa herë në ditë, përballë pallatit tim tek pijetorja, në kryqëzim të rrugëve që lidhte qytetin tonë me tre qendra të tjera banimi. Nuk i dija as edhe emrin, por e kisha kuptuar se do të ishte një nga puntorët e ndërmarjes së përtej lumit, që rëshqet si një gjarpër i lodhur poshtë lagjes periferfike. Vinte çdo pasdite e rrëkëllente ndonjë gotë me disa të njohur që shpesh e prisnin aty. Tani ishim përballë në një kabinë treni. Më gjeti aty. Kaloi në koridorin e ngushtë me një tufë lulesh në duar, të mbledhur me një celofan të errët, nga ato të pastave që perdoreshin zakonisht, sa herë porosisnim ëmbëlsira për në shtëpi. Ndërsa unë mendova se duhej që të kishte zënë vend në ndonjë kabinë tjetër nga fundi i vagonit, ai u kthye befas, e u shfaq para xhamit të derës me një buzëqeshje pafajsie. Kërkoi vend, dhe pastaj sikur të ishim njohur e folur prej disa vitesh, më pyeti si në konfidencë; për ku kështu? Pasagjeri tjetër që ishte me mua në atë kabinë, vinte nga stacione të tjerë. E gjeta aty ndërsa një çift po linte kabinën në momentin që u shfaqa tek dera. U rregullua përballë meje, dhe buqetën me lule e vuri sipër varëses së portmontosë, aty ku zakonisht vendosim valixhet, apo çantat që na shoqërojnë në udhëtime të tilla. Rregulloi kollaren dhe tërhoqi poshtë fundin e xhaketës përpara se të ulej. Ishte e para herë që e shihja me kostum. Zakonisht mbante një dok kombinati, gati të zbardhur, dhe një xhakavento pak më të erët se ajo e pantallonave. Pasagjeri tjetër përballë meje, kishte hedhur sytë përtej xhamit të dritares, ku kishin filluar të lëviznin pejsazhet e periferisë së qytetit tonë. - Pa hë, çkemi? – pyeti dhe vendosi duart mbi gjunjë. – Do të shkosh dhe ti atje? Gjëmë. – Tundi kokën, por pa pikëllim. - Eshtë dita e tretë sot… E pashë në fytyrë ku nuk lëvizte asnjë muskul. Pastaj i hodha një sy luleve që qendronin atje lart të mbledhura në një buqetë. Kuptova që ishte nisur për në kryeqytet, në ceremoninë që organizohej për funeralin e udhëheqësit. Nuk dija se si ti thoja. Më kishte ftuar im kushuri, Skenderi, në Durrës. Priste fjalën e djalit në një ceremoni fejese. Mua më kishte të afërt, djalë xhaxhai. Merte për nuse një vajzë doktori. Ishte prerë dhjetë ditë më parë fjala, dhe ne na duhej tani që shkëmbenim unazat e çiftit. Por kishte ndodhur kjo vdekje. Nuk mund që as edhe të shtyhej më ceremonia. Përveçse një lloj tersi që sillte kjo në jetën e çiftit të ri, do të na shkaktonte edhe ne të tjerëve plagë pastaj. Mirëpo, Skënderi, dhe krushku i tij doktor, i kishin rregulluar pipzat për ta bërë e organizuar në heshtje të plotë, pa bujë e zhurmë. Nuk mund që ti a thoja gjithë këto këtij njeriu që më dukej se e njihja prej vitesh. I thashë se kisha një të sëmurë rëndë, të afërm në spital, që do të operohej atë ditë, dhe se, me qendrën e punës do të shkonim edhe ne, ditën e nesërme për homazhe në kryeqytet, tek udhëheqësi që ishte në arkivol. Natyrisht që nuk isha i sinqertë me të në këtë pohim të fundit. Stacioni i parë pas qytetit tonë erdhi shpejt. Njeriu i kabinës zbriti. Poshtë në platformë pashë një grup njerëzish me kurora e buqeta me lule. Me siguri që shkonin në kryeqytet për ti dhënë lamtumirën udhëheqësit. Duhej që të ishin ndonjë kolektiv nga uzina e atij qyteti të vogël puntorësh. Nuk doja që të na vinin aty, sepse nuk kisha qejf që trishtimi i asaj dite të më prishte gëzimin që më priste në ceremoninë e nipçes, të cilin e doja shumë. Dhe ashtu ndodhi në fakt. Siç duket, mbetën dhe u sitemuan në vagonin ku hypën. Kishim mbetur vetëm tani me njeriun që nuk i a dija as edhe emrin. Kur treni u vu në lëvizje tjetri u ngrit e mbylli derën e kabinës, që kishte mbetur ende e hapur. - U shëroftë një orë e më parë kushuriri yt – më tha – dhe operacioni i ectë mbarë. Unë e pashë përsëri drejt e në fytyrë. Edhe këtë herë asnjë muskul nuk i lëvizi, madje as edhe qerpikët. Me vajti mëndja për keq. Nuk e njihja jetën e tij, por ajo buqetë me lule të freskëta me jepte të kuptoja se “ishte ndonjë nga të thekurit e rregjimit”, përderisa shkonte i vetëm të bënte homazhe tek udhëheqësi i shtrirë në atë sallë, i vdekur. I thashë, “faleminderit” ,e në çast u bëra indiferent. Tjetri u rehatua dhe unë ndjeva aromën e një deodoranti që kishte hedhur. U mbështet përballë meje. - Eshtë e vërtetë që ne nuk njihemi, dhe nuk kemi folur asnjëherë me njëri tjetrin, edhe pse kështu si fytyrë jemi parë shpesh. Jetojmë në një qytet, dhe kjo është krejtësisht normale për dy njerëz kështu si ne. Miti më thonë, dhe punoj në bonifikim si shofer, në fund të qytetit. Përtej lumit. Shpesh vij tek klubi, aty në kryqëzim, përballë teje. Me shokët e mij të lagjes së vllehëve e kaloj kohën. Pijmë edhe ndonjë gotë. Dëfrehemi. Pothuajse moshatarë. Dikur jam rritur aty, dhe kam lindur atje, po tani jetoj diku në qendër të qytetit, tek posta. Kam një pallat të thjeshtë. Po kështu e bëj edhe jetën. Dikur jetonte edhe mamaja ime me mua, por prej dy vjetësh ajo nuk është më. Pleqëri. . Ktheva kokën dhe i buzëqesha si për të aprovuar gjithçka tregoi ai për veten. Bëra të përzëmërtin në atë takim. Miti nxorri një paketë cigare dhe ma zgjati me ndrojtje duke kontrolluar derën e kabinës, se mos lëvizte kontrollorja, një grua e bëshme me flokë të gjata e të verdha si të Brixhitë Bardosë. I thashë se nuk e pija, por nuk më shqetësonte kjo gjë. Ne fare mirë mund që të ulnim pak xhamin e dritares, në mynyrë që të dilte tymi jashtë, i propozova unë. I pëlqeu kjo ide e u qesh në fytyrë si një fëmij. Madje i u zhdukën edhe rrudhat mbi ballë, e sytë e mëdhenj të zi, mu dukën që shkëlqyen fort. - Nuk rri dot pa këtë. E vura kur isha ende shumë i ri. Ja atje në Durrës, ku do të shkosh ti për atë hall që të ka zënë. Edhe unë e kisha një hall at’here. Psherëtiu, dhe pastaj ndezi cigaren. U ngrit dhe hodhi fijen e shkrepses nga pjesa e ulur e dritares, e cila nuk ishte më shumë se dy gishta. Zuri vend përsëri e u mbështet si në fillim - Eshtë një histori e trishtë që e ruaj prej tridhjetë vjetësh, ja këtu brenda këtij kraharori – dhe goditi gjoksin me dy gishta sikur kërkonte të trokiste në atë derë të mbyllur prej aq vitesh. Lëshoi një shtëllungë tymi mbi syprinën e xhamtë të dritares, duke e tretur vështrimin larg ku humbiste një përrua kodrinor. Pastaj kur u shfaq një fushë me një shtëpi gjysëm të shkatëruar, kuptova se ndjeu një dhimbje. Mbase nuk ishte pejsazhi në këtë mes, por diçka tjetër e brendëshme. Kjo u duk më mirë kur afroi cigaren përsëri në buzë. E thithi thellë pa e patur mendjen aty. Diç mendonte, a sillte në parafytyrimin e tij. - Eshtë një shok i keq – thashë unë për cigaren, si për tu gjetur në bisedë. Tjetri e lëshoi tymin përsëri. Këtë herë uli kokën poshtë. Më pa drejt e në sy. Kuptova që donte të më thoshte diçka, por që ndroi mendim në momentin e fundit. Rrotulloi cigaren midis tre gishtave të dorës së djathtë duke mos i a ndarë vështrimin për disa çaste. Ndjehej trak e truku i rrotave metalike të trenit brenda kabinës. Zhurma metalike shoqërohej here pas here edhe me një ciatje që vinte si një zë violine në një orkestër të ç’akorduar. Miti tundi kokën e mblodhi sërish buzët pa mundur që të shprehte asgjë. - Jeta është e çuditëshme, por ka një moral – tha ai e më pa drejt e në sy. – Eshtë i rëndësishëm që të rrespektohet…Eh!.. Të thashë për një histori që jeton brenda meje, dhe që unë jetoj me të, dhe për atë. Tek ajo fillon dhe mbaron për mua në dhimbje. Mbase ty nuk të intereson, se shpesh njerëzit janë indiferent ndaj dramës së tjetrit. Ne vllehët kemi një shprehje për këtë kategori, duke justifikuar në një farë mënyre, kur themi; Nuk më lejnë këmborët e mija të dëgjoj këmborët e tjetërit. Unë lëviza dhe shtriva këmbën e djathtë përpara, si për ta shlodhur, por vështrimin nuk e hoqa nga fytyra e tij. Mu duk se për të parën here ai njeri kërkonte që të nxirrte nga brenda vetes së tij, një të fshehtë që e kishte ruajtur kushedi se prej sa kohesh, por që e kishte munduar, mbase deri në vuajtje. I kishte sjellë dhimbje. - Ka qenë e re, fare e re, as pesëmbëdhjetë vjeç, Aneta. Kishte një trup të hollë e një fytyrë krejt të paqme. Dy sy si deti blu, të thellë e të bukur. I a pashë për të parën herë në farmacinë e babait të saj. Ishte ditë e tretë e çlirimit të qytetit. Kisha shkuar për nënën. Doja një qetësues për kollën e saj që ato ditë e mundonte dhe e sfilitëte. Prej një jave kishte zënë edhe shtratin. Lajmi se i shoqi dhe babai im kishte rënë në betejë disa ditë më parë, në një qytet të myzeqesë, e kishte drobitur. E kishte vrarë psikologjikisht. Mua ende nuk ma kishin thënë. Aneta ndihmonte babain e saj, një mjek shëndetlig dhe me një trup që dukej si i mplakur, i krusur. Burrë i heshtur ishte, dhe i sjellshëm. E dinin se kishte qenë për studime në Austri, në rininë e tij. I tha të bijës që të më ndihmojë në hallin tim. I tregoi edhe raftin se ku mund që ta gjente ilaçin Vajza e solli shpejt, e unë i a dallova mirë fytyrën e bardhë ovale, dhe ngjyrën e artë të flokëve të dredhura që i derdheshin pas supeve. Mu duk si një nimfë e sapo dalë nga deti. Isha i përhumbur, sa as që e dëgjova këshillën e babait të saj, se si do ta përdornim ilaçin që do të më shëronte nënën. Kështu më mbeti në mëndje ajo ditë e parë. Isha gjashtëmbëdhjetë vjeçar. Një vit më i madh se Aneta. Adoleshent. Zëre se nuk fjeta atë natë. Nëna që nuk e dinte se si vuante kjo zemra ime, se si më përpëlitej në gjoks, si një zogth që kërkon të niset në fluturim, i tha të nesërmen vëllait të saj Vangjelit, që ishte në shtabin e qytetit të çliruar: - Dhimitri u shqetësua shumë për mua, dhe nuk mbylli sy një natë të tërë. Po vuan. Ka të drejtë, se e kam të vetëm, e dritë të syut. Ai do të jetë trau i shtëpisë këtej e tutje. Mua ma kishin fshehur vrasjen e babait, dhe ky lajm, vërtetë më lëndoi dhe më rrëzoi psikologjikisht. Një humbje e pazëvëndësueshme, që herë e mendoja dhe herë nuk do ta besoja, që në momentin ku im atë doli malit për liri. Por ja që ndodhi. Por bashkë me dhimbjen e babait në një cep të zemrës sime, qendronte edhe ajo, Aneta. Ku ta dija unë se edhe ajo atë mbrëmje kishte marrë lajmin për babain e saj, farmacistin e urtë që më priti e përcolli me aq fjalë të ëmbëla, sikur të më kishte birin e tij. E kishin thirrur në komandën e qarkut që në mëngjez. Dikush nga komshijtë kishte raportuar, se dy javë më parë, ishte ndodhur për vizitë një major gjerman i garnizonit të qytetit në shtëpinë e mjekut. Dhe këtë e kishin parë që ta përcillte deri tek porta e oborit. Kjo kishte mjaftuar. Nuk dihet pastaj, se cili ishte shkaku i vërtetë për vdekjen e farmacistit, në mbasditen e asaj dite aty në komandën e qytetit. Ai vuante në fakt nga një sëmundje e pashërueshme, që vetëm e shoqia e dinte, por edhe mund që tu ketë mbetur në dorë atyre që hetonin. Miti nxori një letër nga xhepi dhe e vendosi në syprinën e tavolinës së vogël të kabinës. Pastaj shtypi për ta shuar me dy gishta kokën e cigares që digjte ende, e u drejtua nga unë për të kërkuar falje që e ndërpreu historinë e tij dhe u ngrit në këmbë. Shkoi tek xhami i dritares që na sillte ajër të freskët nga jashtë, në atë ambjent të ngarkuar duhani, dhe më buzëqeshi me çiltërsi. Dhe zuri vend. Ktheu kokën nga koridori, e më tha: - Së shpejti vjen edhe stacioni i rradhës. Më duket se jemi mirë deri tani. - Unë e aprovova me kokë si për të treguar gjendjen time se ndjehesha shumë mire. Pastaj ai pyeti befas - Mos të mërzita më këtë histori? - Përkundrazi. Qenka interesante. Po të dëgjoj me vëmëndje. Vetëm jemi. Miti lëvizi nga vendi dhe umbështet qetësisht dhe buzëqeshi përsëri. Heshti një cast sikur të kujtonte se ku i kishte ndërprerë kujtimet, e tha: - Kur nuk kishte kaluar as edhe një muaj nga ajo ditë, Anetën e takova përsëri. Në të zeza ishte, por i shkonin. I a tregonin trupin e kolmë, dhe linjat e një vajze që po merrte tashmë përgjegjsitë për jetën e saj. Në vareza që të dy. Ishte e hijshme. Më salutoi me ndrojtje, sikur të ishim të njohur prej kohësh, e pastaj mori rrugën për në qytet. Pak ditë më vonë e rrigjeta në komandën e qarkut, një shtëpi e një ish të pasuri, që ishte shpronësuar nga të parët në qytetin tonë at’here. Unë me nënën ishim tek daja. Na kishin thirrur për të plotësuar dekumentat e babait. Ishte shpallur dëshmor i atdheut, si i rënë në luftë. Kishte ardhur një i madh nga kryeqyteti së bashku me një ekip nga pas. Aneta me nënën e saj kërkonin ndihmë. Nuk kishin me se të jetonin. Pa asnjë të ardhur. Femra, dhe pa asnjë mbrojtje në këtë botë. I a tregova nënës sime dhe i thashë: Shikoje atë vajzë, a të pëlqen? Goxha qenka shejtanka. Ka një bukuri që vret. Do të kisha qejf që ta kisha nuse për ty kur të rritesh edhe ca, por duket që është nga sërra e borgjezëve. Nuk i a njoh familjen. Pastaj ato hynë në zyrë tek dajo Vangjeli, dhe një çast më pas, i pashë që dolën të dëshpëruara. Pa asnjë shpresë. Dallova lotë në sytë e nënës së saj. Më therri në zemër. Nuk doja që edhe ato të vuanin. Nënat, si nënat, nuk priti, dhe të nesërmen i tha vëllait kur erdhi në mbrëmje tek ne, që ti ndihmonte ato dy femra. - Gjynah nga perëndia. Bëj diçka Vangjel, në se është në dorën tënde. - Por, a e di moj motër se cilat janë ato që më rrinë sot si qyqe?, austriakja dhe e bija e farmacistit, mikut të gjermanëve, pushtuesit të huaj. Ne vrasim mendjen se si të ndihmojmë sot fakir-fukaranë, dhe jo të përkujdesemi për zengjinët. Pushteti është i yni, dhe jo i atyre. Perëndoi dielli për ta. Ai do të ndriçojë pjesën tjetër që ka qenë në erësirë. Mua dhe ty, Kristavgji, dhe ata që kanë jetuar deri tani në mjerim. Kuptova që dajua ishe i vendosur në misionin e tij të ndihmave të popullatës. Por edhe nëna sikur të ma dinte plagën e zemrës nguli këmbë në të sajën. Pas dy orësh motër e vëlla sikur i zbutën gjakrat, dhe u morën vesh, jo vetëm për familjen e farmacistit të vdekur si njeri i armikut, por edhe për të tjerë nga kjo kategori: - Mos bëj keq, Vangjel, tu bëftë motra. Ndihmoji njerëzit, hallexhijtë, se stomaku nuk do t’i a dijë për politikë. Dajua na premtoi se austriaken do ta thërriste që të nesërmen. Nga dreka shkova edhe unë. I takova dhe u thashë që komanda e qarkut do ti ndihmonte. Nëna e Anetës u mrekullua e me rroku në qafe sikur te isha fëmija e saj. Nuk kemi asgjë me se të jetojme, me tha. Idrizi, im shoq nuk vuri asnjëherë para mënjanë. Ndihmonte që të gjithë. Edhe partizanët, biri im, aty furnizoheshin sa here kishin nevojë. I mjekonim edhe në shtëpi, fshehurazi. Majori Shtalberger që na erdhi në shtëpi, në fakt ishte për këtë hetim, edhe pse unë e im shoq flisnim të njëjtën gjuhë me atë. Na paralajmëroi. Na kërcënoi. Kemi qenë mënjanë. Idrizi ishte veçse një patriot i madh i vendit të tij, por që tani është edhe vendi im. Sepse unë e lidha jetën me shqipërinë e shqiptarët. Më solli dashuria që nga alpet e Austrisë. Pas kësaj, unë u njoha më shumë me të dyja, nënë e bijë. Takoheshim vazhdimisht. U bëra vërtetë djalë i shtëpisë së tyre. Përgjëroheshin për mua. Por jeta e tyre nuk do të ishte gjithmonë vaj, si femra ndjenin vazhdimisht mungesa. Shumë herë flini pa bukë. E kalonin ditën me një vakt ushqim. Elsa, kishte studjuar në Austri për sismografe, dhe në atë kohë as që bëhej fjalë për ndonjë institut shkencor në shqipëri. Ishte herët për këtë gjë. Burri e mbante në shtëpi, por ajo nuk bënte jetë prej zonje. Nuk ishte e tillë. Vinte nga zona të vogla alpine, vajzë fshati. Me Idrizin ishte njohur kur ishin studentë, në konvikte, atje në Salcsburgun e largët. Treni frenoi menjëherë, dhe vagoni ynë u duk se u tkur nga forca shtytëse e vagonëve të tjerë që ishin afër lokomotives. Na gjeti të papërgatitur. U gjenda në këmbë. Miti u bë nervoz dhe tha: - Po këta a janë në vete? Udhëtojnë njerëz dhe jo kafshë. Hajde trenistë që kemi edhe ne. Por edhe fillestarë të ishin në stacion bëhet gjithmonë kujdes. Unë ula xhamin e dritares dhe zgjata kokën jashtë. Ndjeva freskun që më ra në fytyrë. Dallova që larg një grup njerëzish që hypën në tre vagonat përpara nesh. Disa prej tyre mbanin kurora me lule, por edhe buqeta. Pastaj sytë më vajtën tek buqeta e njeriut që kisha në atë hapsirë të vogël treni, që udhëtonte me mua për të njëjtin qëllim, ashtu si ata. Ajo ishte vendosur përballë meje, në vendin ku zakonisht ishte i planifikuar për valixhe të vogla e çanta dore të mëdha. U ngrit në këmbë edhe Miti. Shtyu derën e kabinës dhe zgjati kokën në koridorin e zbrazur: - Ishalla nuk vijnë këtu. Vagoni ynë më duket se është me fat. – tha ai ndërsa shtyu përsëri derën për ta mbyllur. - Do jenë sistemuar andej. Jemi të fundit, dhe treni zakonisht qendron përpara. Që të vinë deri tek ne, u duhet që të ecin ca. I bien shkurt. Hypin atje ku qëndron vagoni. – thashë si për të plotësuar dëshirën e tij. Por në fakt edhe mua po më pëlqente ai lloj intimiteti e vetmije nën shoqërinë e një historie që edhe Miti po e rrëfente me ndjenjë. Kishte qenë pjesë e jetës së tij. Treni lëvizi përsëri dhe ne të dy zumë menjëherë vendet përballë njeri tjetrit. Mes nesh u ndodh buqeta me lule që u rrokullis nga vendi ku qendronte që në fillim. U përkulëm të dy, dhe në çast i a lashë Mitit që ta merrte. Ai e solli para fytyrës së tij e i mori erë. Ishin disa karafila të parritura mirë, e disa lule të tjera me ngjyrë. Ndjehej aromë. U kaloi dorën sipër me përkëdheli sikur të frymonin si të gjallët, dhe pastaj e vendosi me kujdes në krahun e djathtë, si një pjesë e vetes së tij. Mendova se, një djali dëshmori si ai, i kishte hije ai moment që ti çonte udhëheqësit të vdekur lule, sepse kishte drejtuar luftën. E kishte fituar. - Jemi vetëm – i thashë sërish Mitit, si për të kujtuar që të vazhdonte të tregonte tregimin e lënë përgjysëm. Ai bëri një gjest si për të më thënë, ah!, vërtetë si harova? Nxori përsëri nga paketa një cigare, dhe në çast u pendua. E mbajti në dorë si për të më thënë se kësaj here nuk do ta ndizte më. U koll pak duke vënë grushtin përpara gojës e tha me një zë si fërshërimë, mirë. - Kur vendosa që Anetën ta çoja nuse në shtëpi, mësova se ajo ishte e sëmurë. Kishte filluar që të villte gjak. Më ishte fshehur. Për dy vjet që ishim njohur nuk ma kishte thënë asnjëherë, ndonëse Maria më tha se, ishte çështje e dy muajve të fundit shfaqia e saj në familjen e tyre. Por as edhe unë nuk e kisha kuptuar. Po më tretej e ligej çdo ditë para syve të mij. Mendova se e kishte nga dashuria për mua. Më donte, siç mund një i verbër, të dojë dritën e munguar. Eh!... Pesë muaj më parë, nëna e saj Elsa, më kishte propozuar që të përfundonim shpejt në martesë, sepse edhe Aneta nuk mund që të jetonte dot pa mua. Nuk kishte as gjumë. Shpesh qendronte vetëm në shtëpi, se nëna e saj kishte mundur që të gjente një punë në spitalin e qytetit, si pastruese. Natyrisht, me ndihmën e dajo Vangjelit, që edhe këtë herë i kishte vënë zemrës një gurë, dhe kishte lëvizur nga parimet e tija. At’here e bisedova me nënën që Aneta të vinte e të jetonte me ne. E dija se ajo nuk ma prishte, por vëllai i saj nuk u përmbajt. Bubulliu. Thuaj se u çmend fare. Më tha se po shkelja mbi gjakun e tim eti, që kishte dhënë jetën për lirinë nga okupatori, dhe që njerëzit të ishin të lirë, e të pa shfrytëzuar nga ata që i kishin pirë gjakun, të pasurit, e borgjezët. Idrizin e konsideronte bashkpuntor të pushtuesit, dhe nuk do ta lejonte kurrë, që unë djali i dëshmorit të merrja për grua vajzën e tij. Ime ëmë në fillim nuk e kundërshtoi, se i dhimbsesha unë. E dinte që unë vuaja për Anetën, por edhe se Aneta, nuk mund që të jetonte dot pa mua. E donte edhe ajo, më shumë se një nënë. Nuse i thërriste sa herë ajo vinte e kalonte ditën në shtëpinë tonë. I a puthte duart e ballin, dhe gëzohej si një fëmijë e pa rritur. Ti ma bën të lumtur Dhimitrin tim, të vetmin thesar që kam në këtë botë. Por edhe Aneta, nënë i thoshte. Vërtetë që ikja e babait më trishtoi, po fati deshi që unë sot kam dy nëna, thoshte ajo vajzë me flokë të arta. Dajo Vangjelit i thashë që unë e doja vërtetë Anetën, dhe se ajo në fakt, është tashmë pjesë e familjes sonë. Kaq u desh që ai të shpërthente përsëri. Nuk e di pse i ra në kokë, e na tha. E pamundur. Boll më. Dashkeni që ta bëni edhe pjesë të familjes, pasi më keqpërdorët duke i shpëtuar ato nga uria, tani do ti ulni edhe në një tavolinë me mua. Këtë unë nuk mund që ta duroj. Ti nipçe, je ende i vogël, dhe i ke akoma buzët me qumësh…Unë ika dhe i lashë aty vëlla e motër. Dola dhe eca në natën gojëprerë, pa e ditur se ku. Ndjeva dhimbje në zemër. Sytë mu mbushën me lot, dhe qava si një fëmijë. Po kuptoja se po e humbja dashurinë time, Anetën, dhe këtë nuk mund që ta shpëtonte as edhe nëna që më thoshte thesari im i vetëm. Unë e dija që pas kësaj ajo do të dorëzohej. Nuk mund që ti a prishte vëllait të saj, Vangjelit, që bënte edhe detyrën e babait tek mua por edhe të mbrojtësit e njeriut që përkujdesj për jetën tonë. Jetonim prej disa kohësh në atë qytet, tek të afërmit e nënës. Pa atë në ato vite jo vetëm që nuk do ti a dilnim dot, por do të vdisnim urie. Ishte vështirë për moshën time që ta mbaja shtëpinë me bukë. Në fakt, unë tetëmbëdhjetëvjeçari, një muaj më parë kisha zënë punë si sekretar i drejtorit të grumbullimit të qarkut, duke u marrë gjithë ditën me shkresa, por pagesa ime ishte tepër simbolike. Haja atje, dhe na jepni ndonjë ushqim, sa për të mbajtur frymën gjallë në familje. Kjo ishte e gjitha në atë periudhë. Dajua na jepte ca para nga rroga e tij, me të cilën mbante edhe familjen e vet, gruan, dhe një vajzë të vogël, Leftin. Natën e kalova në buzë të detit. Aty përballë tij ku frynin errëra, e dallgët kafshonin errësirën si bisha të uritura, që kërkonin pambarimisht gjak. Por unë nuk mund që të tërheqesha, jo, kursesi. Nuk mund që ta braktisja Anetën kështu. Ajo vajzë që më kishte trazuar gjithë ëndërat e mija djaloshare, me një zemrër më të madhe se deti që e kishim para shtëpisë, ishte bërë motivi i dashurisë, qëndresës në jetën time, i burrërisë, dhe i besës. Ky ishte vendimi që mora atë natë, dhe nuk i lëviza. Kishte kaluar kohë nga ajo mbrëmje. Në shtëpi nuk flisja më për Anetën. Motër e vëlla menduan se plaga kishte zënë kore, dhe zemra ishte qetësuar tashmë, por nuk ishte aspak kështu. Pas pune shkoja vazhdimisht tek Aneta. Dilnim mbrëmjeve e shkonim deri në rrethinat e qytetit. Përqafoheshim e kalonim çaste, ashtu nën pushtetin e dashurisë së zemrave tona, dhe në darkë e ktheja në shtëpi. Ndjeheshim të lumtur. Të thashë, që vendosa ta çoj në shtëpi. Nëna ishte krejtësisht e pafuqishme që të më kundërshtonte, edhe pse nuk donte që të prishej me vëllanë e vetëm, që i kishte mbetur në këtë botë. Për dajo Vangjelin, mendova se një ditë ai do të dorëzohej. Dola në mbrëmje nga puna dhe shkova si zakonisht drejt e tek shtëpia e Anetës. U thashë që të përgatiteshin, se në fund të javës, do ta merrja Anetën në shtëpinë time. Këtë herë si nuse. Por vajza e ëndërave të mija heshti. Uli kokën dhe e hodhi vështrimin tek e ëma, sikur kërkonte që të merte mendimin e saj për vendimin e rëndësishëm, që do të jepej në këtë çast. Kuptova që u drodh, dhe kraharori mezi i u mbush me frymë. Ngashëreu. E ka nga emocioni, mendova unë, pasi është ky një moment tepër delikat në jetën e një vajze. E ëma u duk se do të më thoshte diçka, por dukej ndryshoi mendim në momentin e fundit. Ktheva vështrimin nga Aneta, dhe dallova që kishin lënë gjurmë në mollëzat e saj dy rrëkeza loti, të cilat shndrisnin nën një ndriçim jo të mirë që jepte një llambë që varej nga tavani i lartë i asaj dhome. Dukej se e kishte humbur shkëlqimin e saj pas ikjes së të zotit. I u drodhën supet, dhe Aneta shpërtheu në lot së bashku me një gulçimë që i doli nga brenda kraharorit. Lëshoi disa fjalë që mua mu dukën si një mallkim për fatin e saj. Më së fundi mendova, se këtu kishte diçka tepër serioze, që nuk kishte të bënte aspak me lumturinë e një vajze, të cilës i propozojnë që të shkojë në martesë, me njeriun që i kishte robëruar, jo veçse zemrën. Dëgjo bir, më tha Elsa, Anetën e kemi të sëmurë. Qysh prej dy muajsh, dhe kjo është koha kur ne e kemi konstatuar këtë, nga një mjek italian në Tiranë. Vajza po bashkjeton me një sëmundje të vështirë, që ne nuk mund ta përballojmë dot, as financiarisht, por as edhe psikologjikisht. Ajo rezervë ilaçi tepër e kushtuar që e kishte Idrizi në farmacinë e tij, ka shkuar për të kuruar njerëz të tjerë. Por edhe jashtë në spitale, e klinika nuk është se e shërojnë dot, por e mbajnë në kontroll. Ishim sot tek doktori, dhe mësuam, se sëmundja po ecën me hapa të shpejtë. Eshtë rënduar gjendja e Anetës, bir. U bënë analizat. Na rekomanduan një vend klimaterik. Eh!... Sa për lajmin e gëzueshëm që na solle, këtu do të jemi. Do të vij edhe ai moment që do tu shoh të dyve të lumtur, ty dhëndër, e Anetën nuse. Nuk ka gëzim më të madh për një prind se sa ky çast i magjishëm. Nuk e mendoja kurrë, asnjëherë, se dashuria ime e parë si një anije, do të merrte kaq ujë, dhe do të fundosej në detin e së keqes. Por, ja që edhe jeta nganjëherë është kaq e ashpër, dhe e padrejtë. Është gri, dhe jo bardh e zi siç e mendojmë ne. Nuk është çështje fati në këtë mes. Anetën e rrëzoi dhe i a dorëzoi sëmundjes, mos pranimi i dashurisë së saj në familjen time, partishëria e vëllait të nënës sime. Kështu e kam gjykuar, dhe vazhdoj unë, edhe pas kaq vitesh. Qofsha edhe i gabuar. Në koridor u ndjenë zëra njerëzish. Vinin nga vagoni para nesh. Miti e ndërpreu rrëfimin dhe shkoi përsëri drejt derës. E shtyu dhe qendroi aty si një statujë, duke ndjekur me vëmëndje lëvizjet e të posaardhurve. Unë dëgjova zërin e fatorinos - Shokë e shoqe të Kavajës lëvizni më poshtë. Ka akoma kabina të lira. Mos u grumbulloni këtu. - Qenkeni shumë për në Tiranë sot – i thashë Ai më pa drejt e në sy, po nuk foli. Tek Miti u afruan dy vajza të reja. Ky i pyeti: - Vajza, të kujt ndërmarje jeni ju? - Fabrika e qelqit – tha një prej tyre, një vajzë brune dhe e hollë në shtat, duke i u përgjigjur njeriut që qendronte tek dera e kabinës dhe që nuk u kishte leruar rrugën e hyrjes. - Auu. Qyqja moj gocë. Po çfarë do të bëjmë ne këtu? – bëri sikur u tremb tjetra. Nuk e sheh që ka vetëm burra. Hajde që të ikim tek shoqet tona tek kabina tjetër. U duk sikur e tërhoqi për krahu shoqen, dhe në çast u zhduk nga ekrani i xhamtë i derës në koridor. Miti ndejti dhe një moment dhe pasi u sigurua që nuk kishte më njeri të na vinte aty në kabinë, e mbylli derën. U kaloi dorën flokëve dhe shkoi në vendin e tij. Mori buqetën dhe bëri të njejtin gjest ashtu siç kish bërë një çast më parë. I vendosi ngadalë në të njëjtin vend dhe u kthye nga mua. - Kjo historia juaj qenka shumë e veçantë – i thashë – Gjynah që nuk e ka dëgjuar ndonjë shkrimtar, mund që të dilte ndonjë roman i mirë që do të linte shije tek lexuesi. Qeshi. Tundi kokën, këtë here pa gaz dhe filloi: - Ditët që rrodhën më pas, nuk kishin ngjyrë, por as edhe diell midis nesh. E shihja dita ditës që po më fikej, e po tretej si një qiri përpara meje. Ku ishte ai kurm vajzëror i ikur? Qendroja vazhdimisht në shtëpinë e saj, dhe tek ime ëmë shkoja sa për të fjetur. As edhe gjumë nuk kisha. Zere si isha në punë, zere se nuk isha. Por atje nuk më thonin gjë. E mbyllnin një sy për djalin e dëshmorit… Një ditë zuri shtratin e nuk u ngrit dot më. Filloi që të lëngojë. U bë rëndë. Po fundosej. Nuk deshte që ta puthja më. Kishte hall se do të më ngjiste turbekulozin. Erdhi edhe ime ëmë. I tha se do ta shihte nuse shumë shpejt në derën e shtëpisë sonë. E pashë që Aneta u lumturua. Sytë i morën një shkëlqim, sa që mu duk se, dhoma e gjithë llamburiti nga një dritë që erdhi përtej dy dritareve të mëdha. Nuk do ta haroj atë çast. Vuri buzën në gaz si për të na thënë se e besonte. Më erdhi mirë që nëna ime e bëri të lumtur Anetën, qoftë edhe për një moment. Të nesërmen e ëma, Elsa, solli doktorin e spitalit. Ai e vizitoi dhe u largua i heshtur nga krevati i saj. Në koridor na tha se edhe pak orë i kishin mbetur. Mu mbushën sytë me lot, dhe fjalët shteruan buzëve të mija që dridheshin. I thashë Elsës që edhe ajo vajtonte fatin e bijës së saj, në një gjuhë që unë nuk e kuptoja, e bëjmë nuse. Ajo hapi sytë e më pa si e mpirë. Do ta veshim, ja këtu në krevat. Austriakja tundi kokën e bëri kryqin. Dola menjëherë jashtë, dhe u nisa me nxitim për tek shtëpia e dajo Vangjelit. E dija se nusja e tij ruante një fustan nusërie. I a thashë, dhe e mora. Ndryshe nga i shoqi, ajo më mbështeste mua. Ka nevojë jetimi për atë gëzim. Kështu i thoshte. I erdhi keq për Anetën. Le ti marrë me vete edhe në botën e përtejme. Të mbesë gjithmonë nuse. Pastaj renda për në shtëpi dhe mora rrobat që kisha përgatitur për dhëndër. Vendosa një papion, se ashtu ishte moda at’here, dhe u ktheva me një frymë. Vetë e zhvesha, dhe e vesha. E ëma nuk kishte zemër më në atë ikje të beftë të së bijës. Po Aneta po humbte, dhe kishte një ndijim të paktë. E zbukuruam që të dy pastaj. Kur kishim përfunduar gjithçkah në atë ceremoni të thjeshtë midis jetës dhe vdekjes, i shtrirë pranë saj në të njejtin shtrat, i u betova se do ti qendroj besnik deri në vdekjen time, sepse unë tashmë isha martuar, dhe do të jetoja çdo çast me atë, duke i dhënë e marë dashuri. Kështu më iku Aneta. U shua. Mua më la shumë dhimbje në këtë jetë. Eh!.. Një sirenë e stërgjatur lokomotive po na lajmëronte se po i afroheshim stacionit të Durrësit. Gjeta rastin që Miti heshti, dhe i thashë i prekur. - Qenka një histori e trishtë kjo e juaja, dhe më vjen vërtet keq, që paske patur fatin të ndeshesh me një ngjarje kaq dramatike, si kjo me Anetën. Të rroni dhe ta kujtoni gjithmonë atë vajzë. Më falenderoi në heshtje. Ndjeva se nga kraharori i doli një gulç. U përmbajt. Pas pak u gjendëm në këmbë. U bëra gati që ti zgjatja dorën, dhe ti uroja “Rrugë të mbarë”, por ai më la të kuptoja se do të më shoqëronte deri sa të zbrisja poshtë, tek dera e vagonit. Mbase i duhej që të ndronte vend tani pas ikjes sime, sepse pas gjithë atij rrëfimi, nuk do ti bënte mirë edhe vetmija. E kuptoja gjendjen e tij. Po hynim në stacion, dhe ai mori buqetën në duar, me një përkujdesje që binte në sy. Dallohej që ishin ende të freskëta. I a ndjeva aromën. Lëvizëm në koridor e u përballëm me dy kavajaset, që kishin qendruar të vetmuara në kembë, aty në koridor. I përshëndetëm, e qetësisht shkuam deri tek dera. Ishte një qetësi vdekje dhe njerëzit brenda në kabina heshtëtonin në zi. Ndjemë që treni ndaloi në platformën e stacionit të Durrësit. Një detë njerëzish që prisnin të udhëtonin drejt Tiranës për homazhe tek udhëheqësi. Me siguri ndërmarje të planifikuara që kishin rradhën për të lotuar. Disa syresh u sulën menjëherë në dyert e vagonave. U ktheva nga Miti, dhe i thashë: - E po, të uroj, rrugë të mbarë. Po nxitoj, se paska shumë njerëz që po presin poshtë, që kërkojnë të ngjiten këtu; Por ai më bëri përsëri shenjë se do të më ndiqte deri poshtë në platformë. Unë e falenderova, dhe i thashë që nuk ishte nevoja. E konsiderova respekt të tepërt nga ana e tij për mua. Ngulmova përsëri, por ai zbriti përpara meje. U kujdes për buqetën që të mos i a prishte turma, e cila mezi priste atje poshtë. Mes trupave që nxitonin të ngjiteshin, u ula edhe unë në platformën e stacionit. - Do ta kesh tepër të vështirë që të ngjitesh përsëri në vagon - i fola ngadalë, dhe në çast dyshova se ai nuk më kishte dëgjuar. Miti rregulloi paltesynë dhe më tha qetësisht: - Lëvizim? Deri jashtë stacionit jemi bashkë. Pastaj mua më duhet të nisem drejt e në varezat e qytetit. Sot Aneta ka tridhjetetetë vjetorin e vdekjes. Vij këtu çdo vit për të respektuar në rradhë të parë kujtimin e saj. Të thashë që i kam dhënë fjalën përpara se të nisej për udhë, tek vdekjetarët, besën për të bërë qendresën. Dhe këtë e kam përmbushur me dinjitet dhe ndershmëri deri sa ti shkoj aty pranë. Unë jetoj me këtë. Heshta, pa e ditur se ç’ti them asgjë. Isha befasuar me veten time. Lëvizëm mes njerëzve që ishin sulur në dyert e vagonave. Zor se ai tren i merrte që të gjithë. Dëgjoheshin komanda që jepnin druejtuesit. Kërkonin rregull. Pastaj nxitova hapat që të arrij Mitin. Ishim pranë, unë, ai, dhe në mes buqeta me lule të freskëta. Pas nesh ishte turma. Qershor 2012

ESKURSION NË SHTËPINË E UJQËRVE

Se si ndodhi që një herë, kaprolli i vogël mëndjemadh, na u bë më i rëndësishmi dhe personazh i ditës, vetëm për një javë, në zonën alpine, pranë një qyteti bregdetar, këtë do t'ua tregoj unë tani. Por, edhe se si kafshët e asaj zone, ëndërronin pastaj plot zili, e kërkonin të bënin si heroi ynë. Po ç'farë ndodhi më tej? Nuk do ta zbulojmë që në fillim fundin e kësaj përralle. Përrallat prandaj janë përralla. Dhe tani, ju të dashur fëmijë, kini pak durim, e më ndiqni deri në fund me kujdes.
Fjala kishte marrë dhénë. Vetëm një javë më parë kaprolli i vogël mendjemadh, kishte mundur që të shpëtonte nga thonjtë e Ujkut. Në një vrap, për jetë a për vdekje, vogëlushi fitoi mbi egërsirën. Dhe kishte ndodhur, vërtetë si me qingjin e gjorë në përrua. Por këtë herë, grabitqari, kishte dalë i humbur ."Pse më turbullon ujin?". "Unë jam poshtë teje, dhe vija e ujit vjen atje lart, që nga ti", tha edhe Kaprolli. Po nuk kishte pritur më. Në një turravrap ishte hedhur drejt e në lëndinë.Ujku,që nuk e kishte pandehur se Kaprolli,do t'ia hidhte kështu, mbeti në vend i hutuar. Pastaj,drejt e në ujë, që kishte valë shumë. Në bregun tjetër doli më poshtë. Pikërisht aty, në rrëzë të shkëmbit të pjerrët. I duhej që të ngjitej në lëndinë. Nuk ishte lehtë. Por heroi heroi ynë, kishte fituar në kohë. Ai ishte tani në zonën alpine. Atje, ku tufa e dhive të egra dhe e kaprollëve, ngjitej nëpër shkëmmbinj të thepisur. Në rrugë që vetëm ato dinë t’i zgjedhin
Ngjarja ishte e pazakontë, dhe gjithë kafshët gëzuan. Dhitë e egra gjithashtu. Në kullotën alpine kishte filluar nje festë e vërtetë. Çdo ditë,vinin kafshë nga pylli me dushqe,atje poshtë. Kërkonin të njiheshin. Ta përgëzonin heroin tonë. Ngjarja u kthye në një gëzim gjithëkafshëror." Ja që dhe ujkut, mund edhe që t'i shpëtosh", thonin disa. Një palë tjetër; "Ujku nuk është aq i zoti sa ç'e kemi kujtuar".
Gëzimi nuk përmbahej midis kafshëve të pyllit, dhe atyre të kullotës alpine. Pa u ngritën edhe dolli për kaprollin që fitoi mbi bishën e egër. Vinin e pyesnin. Kishte plot kuriozë.
Nëna që priste urimet, qëndronte gjithë ditën mbi një shkëmb. Shikonte të ardhurit, e lumturohej që kishte sjellë në jetë një krijesë si Kaprolli,që ishte bërë tashmë, hero për të gjithë. Çamarrok, i thonin në ato anë atij. Trazovaç. Por ja që nofka gati u harrua. E nderonin tani. E respektonin. Ndërsa historia tregohej e tregohej pa mbarim mes kafshëve, një derrkuc mendjemadh erdhi një ditë me një frymë.
- Të lumtë o vëllaçko. Na ke nderuar që të gjithëve. Ti je vetë krenaria jonë. Kemi me se të mburremi tani. Përballë atij që nuk na kursen.
Pas tij edhe një ketër.
Pas ketrit edhe një sorkadhe.
Pas sorkadhes edhe një lepur.
Pas lepurit edhe një iriq.
Pas iriqit edhe një...
Kështu u bënë plot një skuadër. Bëmat e kaprollit çamarrok i kishin bërë kafshët, që banojnë në zonën e lartë të Malit të Cikës në jug, trimoshë, e të shkujdesur.
- Jo - tha një drenushe plakë. - Ujku nuk është ai që tregoni ju këto ditë. Ai është e mbetet, një egërsirë e rrezikshme për ne.
- Ou-u-u. Ti mendon kohën që lamë pas - i u drejtua një drenushe e re.- Ka ardhur koha e ne të rinjve.
- Le të bëjmë një shëtitje së bashku, buzë përroit të madh. Të shohim vendin, ku Ujku, u turpërua nga çamarroku ynë.
- Eshtë me rrezik. U këshilloj, që të mos shkonimë atje. Pastaj, aty pranë është edhe guva, ku banojnë ujqërit. Unë vetë i kam parë foletë e tyre. Shoh gjak në këtë rrugë, që do të merrni. Nuk do t'ua falin guximin, jo. Ajo që ndodhi me kaprollin, është vetëm një rastësi - foli një breshkë e vjetër
- Ç'na thënke. Ngadalë-ngadalë, se na bëre për të qeshur - foli çamarroku që kishte hipur në një gurë të madh, përballë kafshëve të pyllit.
- Nuk do të ndodhë më asgjë, edhe në se,do të takojmë në udhë egërsirën, - tha lepuri këmbëshpejtë.
- Jo, unë nuk vij. Siç e dini, i kam këmbët tepër të shkurtëra për t'u ndjekur ju.
- Ua-a-a. Thuaj më mirë se ke frikë. Kështu. Mos na fut mbroçkulla këtu. - u hodh me zjarr derkuci, që më sa dukej, ishte edhe organizatori i kësaj shëtitjeje. - Pse të mos bëjmë një eskursion?.Ç'të keqe ka këtu?.
Dhe vërtetë ashtu bënë.
Lepuri, Ketri, Sorkadhja, Derkuci, së bashku me Kaprollin çamarroke dhe të tjerë, u vunë në udhë. Vërejtjet dhe këshillat e panumërta të prindërve,dhe të kafshëve të pyllit, i lanë pas.
Pranverë ishte. Dielli ndriste atje lart plot nur e hijeshi.Gjethet e vogla e të gjelbërta të posa dala, lëkundeshin lehtë në ajër. Një fresk përzier me një vapë, vinte poshtë pyllit me dushqe. Herojtë tanë ishin në udhë ende. Secili ëndërronte që të bëhej heroi i ditës. Etja për lavdi, duket se i kishte bërë më shumë trima, se ç'ishin ne realitet. Kaprolli çamarrok ... po në ballë. Mezi prisnin që të vinin tek përroi, i cili gjarpëronte që nga maja e malit, deri poshtë në luginë. Sillte ujë bore. Ajo po shkrinte tani kudo.
Po herojtë e përrallës sonë, nuk u pritej që të mbrinin një orë e më parë. Lepuri këmbëshpejtë, nuk heshti më, po i a nisi një kënge.
" Ej-ej...ujku është egërsire, ho,ho,ho
- Ne prej tij, nuk duam t'ia dijmë, po mor po.
U përgjigj derkuci, që po pëlciste nga vetëkënaqsia. Të tjerët filluan menjëherë që ta shoqërojnë.
"Jemi trima,dhe frikën se njohim, jo", tha ketrushi ziliqar.
Të gjithë si në një kor,
- Jo,jo jo,
Mirëpo, këtë zhurmë e kënge, na e dëgjoi edhe një buf nate, që qëndronte në majë të një dege.
- Ç'është kështu?. Ç'po më shohin sytë? Që të gjithë aventurierë e që i gënjen mendja. Mëndjemadhësia shkon kaluar, e nuk kthehet hiç. Nuk e dinë se ç'i pret ata të gjorë...Hajde, eskursion. Dhe ku? Në shtëpinë e ujqërve. E rrallë dhe e padëgjuar ndonjëherë...
Ndërkaq ishin afruar. Përroi rridhte i qetë atje më poshtë. Zëri dhe kënga e kafshëve kishte mbritur më përpara, se vetë ata, përballë shtëpisë së ujqërve. Një ulkonjë që qëndronte e shtrirë pranë fëmijve të saj, i ngriti veshët për një çast, pa e ditur se ç'po ndodhte me herojtë tanë. Pastaj i vendosi fëmijët e saj në një kthinë të errët. Doli jashtë ngadalë.
U ul në bisht. "Ç'të këtë ndodhur, që këto kafshë të reja vinin aq serbes, prane folesë së saj? Bile edhe me këngë. Dëgjoi edhe një herë fjalët e saj, e nxori gjuhën për të lëpirë buzët e thata nga vapa, në shtëpinë e saj. "Qenka një gjah i majmë", tha ngadalë, sikur donte t’i mbushte mendjen vetes së saj, e që, nuk po u besonte vërtetë syve. Ishte një rast i rrallë.
Mendoi që t'iu punonte një reng.T'i mashtronte për pak,e pastaj,t'i godiste një nga një rrufeshëm.Dhe kështu bëri.U largua për pak nga shtëpia.Zuri një kodër përballë,ku i ndiqte më mirë,lëvizjet e mysafirëve të rinj.Vërtetë, kishte tri ditë,që nuk kishte vënë mish në gojë.Babai i fëmijëve të saj,kishte dalë që në mëngjez herët,për të siguruar ndonjë gjëkafshë .Por me atë skuadër kafshësh,do të mund,që të siguronte ushqimin e një muaji
Pinë ujë në përrua e u freskuan mirë, sepse rruga i kishte lodhur ca. Filluan të lozin me njëri tjetrin.Me stërkala. Kush të lagte me shumë. Zërat gazmore oshëtinin deri thellë në pyll. Dikush prej tyre, dalloi lart në breg një kokë të vogël fëmije ujku. Kaprolli çamarrok e tregoi me gisht. Të gjithë filluan të talleshin me atë. Ai kërkonte të ëmën që i braktisi pa u thënë një fjalë. Dridhej me një zë të hollë e te çjerrë. Derkuci nuk priti më. U sul për një aventurë të re. Shkoi pranë, e filloi që të tallej me vogëlushin e egërsirës. Të tjerët nuk qëndruan indiferentë. U mblodhën të gjithë përpara shtëpisë së ujqërve. Vogëlushi duke qarë nga frika, u fut në folenë e tij. Kafshët e pyllit qeshnin. Nuk kishe ku e gjeje një argëtim si ky.
U dukej vetja se kishin fituar edhe ata mbi egërsirat, ashtu siç kishte bërë një javë më parë, kaprolli çamarrok.Tani si fitimtarë ishin të kënaqur. Kishin realizuar ëndrrën e tyre rinore. Mbi të gjitha, këtë heroizëm, do ta tregonin breza pas brezash kafshët e asaj zone.
Lepuri nuk priti. Futi kokën në folenë e ujqërve, e dalloi tre fëmijë të tjerë ujqërish, që dridheshin nga frika atje brenda. Kuisnin me një zë të çjerrë e të dhimshëm.
- Mos u trembni. Nuk u ngacmojmë. Hi-hi-hi-i-i. Ne jemi herojtë e pyllit. - tha ai me një ndjenjë krenarie.
" Ne jemi që të gjithë heronj"
Edhe pylli ynë trima ka
- Nuk pyesim për ujk e ulkonjë"...filloi këngën ketri tek porta e shtëpisë së ujqërve, por zëri i ngeci menjëherë në grykë.
Vetëm tre hapa më larg, një ulkonjë, që vinte vërtik drejt e tek herojtë tanë, e zuri menjëherë për gryke. Të tjerët që nuk e kishin mëndjen aty, nuk po kuptonin se ç'ndodhi në atë çast të vetëm.
Ndërkohë, ketri ra në tokë pa jetë, nga dhëmbët e mprehtë të ulkonjës.Derkuci mëndjemadh ishte viktima e dytë. Ai sapo kuptoi, që të gjithë, ishin kthyer, nga heronj në gjah të majmë për ujqërit, bëri një kthesë të menjëhershme. Por ulkonja e kishte kapur në grykë, dhe e vuri poshtë ndër këmbë. Kaprolli çamarrok, e sorkadhja, u varën poshtë në përrua. Uji ishte përballe. Doemos që ishte edhe i thellë.
Filluan të notonin shpejt e shpejt.
Ndërkaq, ulkonja që kishte mbaruar punën me derkucin, duke e lenë të shtrirë pa jetë,në rrepirë që zbriste poshtë tek valët, u hodh drejt e në përrua me një kërcim akrobatik. Ashtu siç dinë të bëjnë vetëm ujqërit. Këtë here viktimë ishte sorkadhja e re. Mëndjelehta nuk pati më kohë as që edhe të kërkonte mëshirë. Egërsira e kishte fundosur poshtë valëve të ujit . E mbërthyer midis kthetrash ujku, ajo mbeti atje, e shtrirë dhe e pa lëvizur.
Kaprollit çamarrok, që posa doli në anën tjetër të përroit, i u duk vetja se i ndihu përsëri fati.Ulkonja kishte ende punë me sorkadhen. Nuk pati kohë as që edhe të shkundej. U sul me vrap, ashtu siç kishte bërë, një javë të shkuar. Kuptoi se liria ishte afër.Dhe filloi të besojë vërtetë. Pa bërë as disa dhjetra hapa, menjëherë u gjend përballe një bishe, që vinte vërtik, e drejt e tek ai. Ishte vërtetë një ujk stërmadh. Pikërisht atij që i iku një javë më parë. Jetonte më ulkonjën në një guvë. Këtë herë e kishte punën pisk. Brirët e vogla e të njoma nuk bënin punë. A do ta falte egërsira ne se i lutej? Pasi gjahu për ta ishte tashmë tepër i bollshëm. Kur ja, ai menjëherë qëndroi përballë. I kishte bllokuar që të gjitha shtigjet. Qëndroi edhe kaprolli çamarrok.
-Ku je o trimosh. Munde ujkun, ë-ë-ë. Ja ku jemi përsëri ballë përballë. Do të më mundësh?.Ha-ha-ha...Një herë, mund që edhe ti ikësh një ujku, a egërsire si une, por të dytën herë, kjo nuk ndodh kurrë.
- Po unë, po unë... jam i vogël, e nuk mund që të matem me një bishë, si ty. Pastaj ty të njohin. Nuk ka nevojë që të flas unë...
- Këtë herë do të të ha. Kështu, pylli do të ketë një trim më pak. Kafshët, nuk do të kenë më kohë të bëjnë festë, e të mburen.
- Po ti - i - i... më fal. Të lutem, më fal këtë herë. Po bisha e vuri shpejt ndër thonj.
Çamarroku nuk u bë më i gjallë.
... Kështu përfundoi, eskursion i kafshëve në shtëpinë e ujqërve, të dashur fëmijë. Një kaproll i vogël çamarrok që mundi t’i shpëtonte një herë egërsirës së pyllit, një derrkuc mëndjemadh, një drenushë mëndjelehtë, e një lepur, së bashku me ketrin ziliqar, doemos që i priste një fund i tillë.
Pas kësaj, në pyll, nuk u fol më. Thonë, që nuk pati më, as edhe një mburrje. Që nga ajo ditë, në majën e "Çikës", jeta rrjedh sipas gjithë ligjeve të saj.

Bordo, Janar 2005

KUR NUK NJEH ZERIN E MAÇOKUT

Ju keni dëgjuar për Tomin dhe Xherrin?
Personazhet e rrëfimit tonë këtë herë, nuk janë as Tomi e as Xherri, edhe pse historia ndodh midis maçokut, miut, dhe një qenit larush, që ishte aq i ëmbël në shoqëri,. Edhe një ruajtës besnik
Po ja që një ditë prej ditësh maçoku qime gri, na u sëmur dhe e u dergj i gjori, duke tështit e kollitur. Pa kishte edhe goxha temperatyrë, e dridhej nga ethet. I zoti i shtëpisë, i shtroi në fund të krevatit të tij një shtroje, e i thirri menjëherë veterinerit të fshatit. I dhanë ilaçe, por ai nuk mund që të shërrohej aq shpejt.
Mijtë e morën vesh. Kaq u desh. Tani do të dinin ata, si do të bënin këndej e tutje.Do të ishin zotët e vërtetë të shtëpisë. Dhe nuk vonuan për këtë. U sulën në hambar, aty ku fshatari mbante zahiretë e dimrit.
Një miush i ri,doemos më trimi në atë tufë, mendoi që të shfaqte gëzimin, por edhe trimërinë, për këtë ngjarje të shënuar, sapo hëngrën e plaçkitën që të gjithë.Për tu dukur si kapo i vërtetë para të tjerëve,u kthye e shkoi tek lesa e oborit.Aty e kishte edhe koliben qeni i shtëpisë. Ishte mesditë, dhe ai ende dremiste i mbledhur kutullaç. Puna e qenit, është që të ruaj natën shtëpinë, e të zonë. Dhe këtë e bënte mirë ai. Nuk kishte shok te dytë në atë katund. Mirpo miushi trimosh, ku donte që ti a dinte?
I shkoi pranë.
- Gërr-vërr, gërr-vërr -çukiste para tij.
Qeni hapi njërin sy.
-Gërr-vërr, gërr-vërr - përsëri
-Ik tutje - tha ai.- Më prishe gjumin.
Trimoshi mbahej. Qeshi nën buzë, e sytë i ndrisnin nga kënaqsia.
Këtë herë i doli në kurriz.
-Gërr-vërr, gërr-vërr- rrehmihte tokën duke nxjerrë plisa.
-Të thashë, që më le pa gjumë. Dil Jashtë. Shpejtë.
Po qeni nuk mund që të merret e të gjuaj një mi. Kaq mund që ti thoshte.
Trimoshi përballë. Qeshi
-Hi-hi-iiii- dhe pastaj u mek nga gazi.E dinte se disa hapa më tej, po endiqnin këtë skenë miqtë dhe mikeshat e tij.
Ishte momenti që të tregohej me trimi i gjithë fisit të minjve,madje,edhe mund që ti fitonte zemrën ndonjerës, që bënte sikur nuk i a njihte vlerat e vërteta.
Këtë herë doli tek bishti.
Qeni filloi që të gërhasë. Kaq u desh. Mori një shkop, dhe i a nguli në prapanicë.Tjetri zgjati putrën dhe e fshiu. E fluturoi tek dera, si një top
Ai qëndroi aty.
-Ç'farë më bëre? - tha duke u trimëruar mioshi.
- Ik të lutem, e mos më shqetëso më - tha i nevrikosur roja, dhe mbylli derën.
U dëgjua një zhurmë metalike e çjerrë, "kjau-u-uuu, kjau-u-uuu"
Trimoshi i a mbathi me të katra. Tha me vehte:
-Paska ardhur maçoku. Po ky, nga na doli?
Kishte qenë zhurma e menteshave të ndryshkura të derës, që lëshuan atë ciatje. Miu kishte kaluar cepin e shtëpisë, e u fsheh aty. Pas një çasti zgjati kokën. Qetësi. Nuk dukej asnjë gjurmë maçoku, por as edhe miqtë që bënin sehir aty në shesh "trimëritë e tij".
Nga kolibja vinte veçse gërhitja e qenit të shtëpise. Si do të bënte që ta vazhdonte lojën me tej?. Apo të tërhiqej e të shkonte në strofull? Me siguri, që do ta tallnin shokët dhe shoqet, si frikacak. Por këta dolën përsëri aty, pasi u siguruan që nuk ishte vërtetë maçoku. U pëlqeu loja e trimoshit.
Miushi që morri krah, u sul si shigjetë drejt e tek dera e qenit të shtëpise. Filloi përsëri. Këtë herë me kurajo, sikur donte që të jepte spektakël para gjithë spektatorëve. Hapi derën e zgjati kokën brenda.
-Akoma po fle gjumë?- Dhe nisi të këndojë.
Trala-la-la, trala-la-la. Si gjumashi, ynë nuk ka
Trala-la-la, tra-la-la…
Nuk mund që të zgjatej më. U ngrit. Fërkoi sytë dhe hodhi vështrimin nga dera.
Trimoshi po aty
-Hajde më kap po ta mbajti...
Tjetri u sul. Hapi derën, e kërcënoi si një qen i denjë, rojtar-shtëpie.
Ciatja e menteshave përsëri,"kjau-u-uuu"
-He-e-e. Nuk më gënjen më me ate zhurmë që lëshon dera jote e vjetër. Ajo, as edhe zogjtë nuk tremb dot.
Miqtë që ishin shpërndarë andej e këndej nëpër skuta, i thirrën miushit që të tërhiqej. Gjakrat ishin nxehur, sa s'ka më
- Mirë. Do ta bëj përsëri nesër. Keni për ta parë, se si.
- Të lumtë, të lumtë o miku ynë.
Roja i natës përplasi derën fort e u fut brënda.
-Punë minjsh – tha, e zuri vënd
Mioshi që dëgjoi sërish zhurmën, qeshi
-Hi-i-iiii.-
Filloi kënga.
-Mjau-u-uuu- atje lart
Trimoshit i u duk, "Kjau-u-uuu"
Nguli këmbët fort në tokë, sikur të kishte zënë rrënjë aty, dhe u shkri nga kënaqsia. Po ky çast nuk zgjati shumë, sepse ...e pa vehten ndër dhëmbë.
-Ç'bën kështu? Shaka bëmë. Më ul në tokë që të qëndroj në këmbë - tha trimoshi, që pandehu se roja i natës u hakmorr.
Por ishte gabuar.
Seç u bë pastaj në atë shesh?...Eh !..., Mioshi shakaxhi që i besoi gërvishjes së derës, mbeti viktimë, por edhe të tjerët nuk guxuan më në atë shtëpi, për shumë kohë.
Jo gjithmonë "kjau-u-uuu" nuk është "mjau-u-uuu"

ESKURSION NË SHTËPINË E UJQËRVE
Se si ndodhi që një herë, kaprolli i vogël mëdjemadh, na u bë më i rëndësishmi dhe personazh i ditës, vetëm për një javë, në zonën alpine, pranë një qyteti bregdetar, këtë do t'ua tregoj unë tani. Por, edhe se si kafshët e asaj zone, ëndërronin pastaj plot zili, e kërkonin të bënin si heroi ynë. Po ç'farë ndodhi më tej? Nuk do ta zbulojmë që në fillim fundin e kësaj përralle. Përrallat prandaj janë përralla. Dhe tani, ju të dashur fëmijë, kini pak durim, e më ndiqni deri në fund me kujdes.
Fjala kishte marrë dhénë. Vetëm një javë më parë kaprolli i vogël mendjemadh, kishte mundur që të shpëtonte nga thonjtë e Ujkut. Në një vrap, për jetë a për vdekje, vogëlushi fitoi mbi egërsirën. Dhe kishte ndodhur, vërtetë si me qingjin e gjorë në përrua. Por këtë herë, grabitqari, kishte dalë i humbur ."Pse më turbullon ujin?". "Unë jam poshtë teje, dhe vija e ujit vjen atje lart, që nga ti", tha edhe Kaprolli. Po nuk kishte pritur më. Në një turravrap ishte hedhur drejt e në lëndinë.Ujku,që nuk e kishte pandehur se Kaprolli,do t'ia hidhte kështu, mbeti në vend i hutuar. Pastaj,drejt e në ujë, që kishte valë shumë. Në bregun tjetër doli më poshtë. Pikërisht aty, në rrëzë të shkëmbit të pjerrët. I duhej që të ngjitej në lëndinë. Nuk ishte lehtë. Por heroi heroi ynë, kishte fituar në kohë. Ai ishte tani në zonën alpine. Atje, ku tufa e dhive të egra dhe e kaprollëve, ngjitej nëpër shkëmmbinj të thepisur. Në rrugë që vetëm ato dinë t’i zgjedhin
Ngjarja ishte e pazakontë, dhe gjithë kafshët gëzuan. Dhitë e egra gjithashtu. Në kullotën alpine kishte filluar nje festë e vërtetë. Çdo ditë,vinin kafshë nga pylli me dushqe,atje poshtë. Kërkonin të njiheshin. Ta përgëzonin heroin tonë. Ngjarja u kthye në një gëzim gjithëkafshëror." Ja që dhe ujkut, mund edhe që t'i shpëtosh", thonin disa. Një palë tjetër; "Ujku nuk është aq i zoti sa ç'e kemi kujtuar".
Gëzimi nuk përmbahej midis kafshëve të pyllit, dhe atyre të kullotës alpine. Pa u ngritën edhe dolli për kaprollin që fitoi mbi bishën e egër. Vinin e pyesnin. Kishte plot kuriozë.
Nëna që priste urimet, qëndronte gjithë ditën mbi një shkëmb. Shikonte të ardhurit, e lumturohej që kishte sjellë në jetë një krijesë si Kaprolli,që ishte bërë tashmë, hero për të gjithë. Çamarrok, i thonin në ato anë atij. Trazovaç. Por ja që nofka gati u harrua. E nderonin tani. E respektonin. Ndërsa historia tregohej e tregohej pa mbarim mes kafshëve, një derrkuc mendjemadh erdhi një ditë me një frymë.
- Të lumtë o vëllaçko. Na ke nderuar që të gjithëve. Ti je vetë krenaria jonë. Kemi me se të mburremi tani. Përballë atij që nuk na kursen.
Pas tij edhe një ketër. Pas ketrit edhe një sorkadhe. Pas sorkadhes edhe një lepur. Pas lepurit edhe një iriq. Pas iriqit edhe një... Kështu u bënë plot një skuadër. Bëmat e kaprollit çamarrok i kishin bërë kafshët, që banojnë në zonën e lartë të Malit të Cikës në jug, trimoshë, e të shkujdesur.
- Jo - tha një drenushe plakë. - Ujku nuk është ai që tregoni ju këto ditë. Ai është e mbetet, një egërsirë e rrezikshme për ne.
- Ou-u-u. Ti mendon kohën që lamë pas - i u drejtua një drenushe e re.- Ka ardhur koha e ne të rinjve.
- Le të bëjmë një shëtitje së bashku, buzë përroit të madh. Të shohim vendin, ku Ujku, u turpërua nga çamarroku ynë.
- Eshtë me rrezik. U këshilloj, që të mos shkonimë atje. Pastaj, aty pranë është edhe guva, ku banojnë ujqërit. Unë vetë i kam parë foletë e tyre. Shoh gjak në këtë rrugë, që do të merrni. Nuk do t'ua falin guximin, jo. Ajo që ndodhi me kaprollin, është vetëm një rastësi - foli një breshkë e vjetër
- Ç'na thënke. Ngadalë-ngadalë, se na bëre për të qeshur - foli çamarroku që kishte hipur në një gurë të madh, përballë kafshëve të pyllit.
- Nuk do të ndodhë më asgjë, edhe në se,do të takojmë në udhë egërsirën, - tha lepuri këmbëshpejtë.
- Jo, unë nuk vij. Siç e dini, i kam këmbët tepër të shkurtëra për t'u ndjekur ju.
- Ua-a-a. Thuaj më mirë se ke frikë. Kështu. Mos na fut mbroçkulla këtu. - u hodh me zjarr derkuci, që më sa dukej, ishte edhe organizatori i kësaj shëtitjeje. - Pse të mos bëjmë një eskursion?.Ç'të keqe ka këtu?.
Dhe vërtetë ashtu bënë. Lepuri, Ketri, Sorkadhja, Derkuci, së bashku me Kaprollin çamarroke dhe të tjerë, u vunë në udhë. Vërejtjet dhe këshillat e panumërta të prindërve,dhe të kafshëve të pyllit, i lanë pas.
Pranverë ishte. Dielli ndriste atje lart plot nur e hijeshi.Gjethet e vogla e të gjelbërta të posa dala, lëkundeshin lehtë në ajër. Një fresk përzier me një vapë, vinte poshtë pyllit me dushqe. Herojtë tanë ishin në udhë ende. Secili ëndërronte që të bëhej heroi i ditës. Etja për lavdi, duket se i kishte bërë më shumë trima, se ç'ishin ne realitet. Kaprolli çamarrok ... po në ballë. Mezi prisnin që të vinin tek përroi, i cili gjarpëronte që nga maja e malit, deri poshtë në luginë. Sillte ujë bore. Ajo po shkrinte tani kudo.
Po herojtë e përrallës sonë, nuk u pritej që të mbrinin një orë e më parë. Lepuri këmbëshpejtë, nuk heshti më, po i a nisi një kënge.
" Ej-ej...ujku është egërsire, ho,ho,ho
- Ne prej tij, nuk duam t'ia dijmë, po mor po.
U përgjigj derkuci, që po pëlciste nga vetëkënaqsia. Të tjerët filluan menjëherë që ta shoqërojnë.
"Jemi trima, dhe frikën se njohim, jo", tha ketrushi ziliqar.
Të gjithë si në një kor,
- Jo,jo jo,
Mirëpo, këtë zhurmë e kënge, na e dëgjoi edhe një buf nate, që qëndronte në majë të një dege.
- Ç'është kështu?. Ç'po më shohin sytë? Që të gjithë aventurierë e që i gënjen mendja. Mëndjemadhësia shkon kaluar, e nuk kthehet hiç. Nuk e dinë se ç'i pret ata të gjorë...Hajde, eskursion. Dhe ku? Në shtëpinë e ujqërve. E rrallë dhe e padëgjuar ndonjëherë...
Ndërkaq ishin afruar. Përroi rridhte i qetë atje më poshtë. Zëri dhe kënga e kafshëve kishte mbritur më përpara, se vetë ata, përballë shtëpisë së ujqërve. Një ulkonjë që qëndronte e shtrirë pranë fëmijve të saj, i ngriti veshët për një çast, pa e ditur se ç'po ndodhte me herojtë tanë. Pastaj i vendosi fëmijët e saj në një kthinë të errët. Doli jashtë ngadalë.
U ul në bisht. "Ç'të këtë ndodhur, që këto kafshë të reja vinin aq serbes, prane folesë së saj? Bile edhe me këngë. Dëgjoi edhe një herë fjalët e saj, e nxori gjuhën për të lëpirë buzët e thata nga vapa, në shtëpinë e saj. "Qenka një gjah i majmë", tha ngadalë, sikur donte t’i mbushte mendjen vetes së saj, e që, nuk po u besonte vërtetë syve. Ishte një rast i rrallë.
Mendoi që t'iu punonte një reng.T'i mashtronte për pak,e pastaj,t'i godiste një nga një rrufeshëm.Dhe kështu bëri.U largua për pak nga shtëpia.Zuri një kodër përballë,ku i ndiqte më mirë,lëvizjet e mysafirëve të rinj.Vërtetë, kishte tri ditë,që nuk kishte vënë mish në gojë.Babai i fëmijëve të saj,kishte dalë që në mëngjez herët,për të siguruar ndonjë gjëkafshë .Por me atë skuadër kafshësh,do të mund,që të siguronte ushqimin e një muaji
Pinë ujë në përrua e u freskuan mirë, sepse rruga i kishte lodhur ca. Filluan të lozin me njëri tjetrin.Me stërkala. Kush të lagte me shumë. Zërat gazmore oshëtinin deri thellë në pyll. Dikush prej tyre, dalloi lart në breg një kokë të vogël fëmije ujku. Kaprolli çamarrok e tregoi me gisht. Të gjithë filluan të talleshin me atë. Ai kërkonte të ëmën që i braktisi pa u thënë një fjalë. Dridhej me një zë të hollë e te çjerrë. Derkuci nuk priti më. U sul për një aventurë të re. Shkoi pranë, e filloi që të tallej me vogëlushin e egërsirës. Të tjerët nuk qëndruan indiferentë. U mblodhën të gjithë përpara shtëpisë së ujqërve. Vogëlushi duke qarë nga frika, u fut në folenë e tij. Kafshët e pyllit qeshnin. Nuk kishe ku e gjeje një argëtim si ky.
U dukej vetja se kishin fituar edhe ata mbi egërsirat, ashtu siç kishte bërë një javë më parë, kaprolli çamarrok.Tani si fitimtarë ishin të kënaqur. Kishin realizuar ëndrrën e tyre rinore. Mbi të gjitha, këtë heroizëm, do ta tregonin breza pas brezash kafshët e asaj zone.
Lepuri nuk priti. Futi kokën në folenë e ujqërve, e dalloi tre fëmijë të tjerë ujqërish, që dridheshin nga frika atje brenda. Kuisnin me një zë të çjerrë e të dhimshëm.
- Mos u trembni. Nuk u ngacmojmë. Hi-hi-hi-i-i. Ne jemi herojtë e pyllit. - tha ai me një ndjenjë krenarie.
" Ne jemi që të gjithë heronj"
Edhe pylli ynë trima ka
- Nuk pyesim për ujk e ulkonjë"...filloi këngën ketri tek porta e shtëpisë së ujqërve, por zëri i ngeci menjëherë në grykë.
Vetëm tre hapa më larg, një ulkonjë, që vinte vërtik drejt e tek herojtë tanë, e zuri menjëherë për gryke. Të tjerët që nuk e kishin mëndjen aty, nuk po kuptonin se ç'ndodhi në atë çast të vetëm.
Ndërkohë, ketri ra në tokë pa jetë, nga dhëmbët e mprehtë të ulkonjës.Derkuci mëndjemadh ishte viktima e dytë. Ai sapo kuptoi, që të gjithë, ishin kthyer, nga heronj në gjah të majmë për ujqërit, bëri një kthesë të menjëhershme. Por ulkonja e kishte kapur në grykë, dhe e vuri poshtë ndër këmbë. Kaprolli çamarrok, e sorkadhja, u varën poshtë në përrua. Uji ishte përballe. Doemos që ishte edhe i thellë.
Filluan të notonin shpejt e shpejt.
Ndërkaq, ulkonja që kishte mbaruar punën me derkucin, duke e lenë të shtrirë pa jetë,në rrepirë që zbriste poshtë tek valët, u hodh drejt e në përrua me një kërcim akrobatik. Ashtu siç dinë të bëjnë vetëm ujqërit. Këtë here viktimë ishte sorkadhja e re. Mëndjelehta nuk pati më kohë as që edhe të kërkonte mëshirë. Egërsira e kishte fundosur poshtë valëve të ujit . E mbërthyer midis kthetrash ujku, ajo mbeti atje, e shtrirë dhe e pa lëvizur.
Kaprollit çamarrok, që posa doli në anën tjetër të përroit, i u duk vetja se i ndihu përsëri fati.Ulkonja kishte ende punë me sorkadhen. Nuk pati kohë as që edhe të shkundej. U sul me vrap, ashtu siç kishte bërë, një javë të shkuar. Kuptoi se liria ishte afër.Dhe filloi të besojë vërtetë. Pa bërë as disa dhjetra hapa, menjëherë u gjend përballe një bishe, që vinte vërtik, e drejt e tek ai. Ishte vërtetë një ujk stërmadh. Pikërisht atij që i iku një javë më parë. Jetonte më ulkonjën në një guvë. Këtë herë e kishte punën pisk. Brirët e vogla e të njoma nuk bënin punë. A do ta falte egërsira ne se i lutej? Pasi gjahu për ta ishte tashmë tepër i bollshëm. Kur ja, ai menjëherë qëndroi përballë. I kishte bllokuar që të gjitha shtigjet. Qëndroi edhe kaprolli çamarrok.
-Ku je o trimosh. Munde ujkun, ë-ë-ë. Ja ku jemi përsëri ballë përballë. Do të më mundësh?.Ha-ha-ha...Një herë, mund që edhe ti ikësh një ujku, a egërsire si une, por të dytën herë, kjo nuk ndodh kurrë.
- Po unë, po unë... jam i vogël, e nuk mund që të matem me një bishë, si ty. Pastaj ty të njohin. Nuk ka nevojë që të flas unë...
- Këtë herë do të të ha. Kështu, pylli do të ketë një trim më pak. Kafshët, nuk do të kenë më kohë të bëjnë festë, e të mburen.
- Po ti - i - i... më fal. Të lutem…, këtë herë. Po bisha e vuri shpejt ndër thonj.
Çamarroku nuk u bë më i gjallë.
... Kështu përfundoi, eskursion i kafshëve në shtëpinë e ujqërve, të dashur fëmijë. Një kaproll i vogël çamarrok që mundi t’i shpëtonte një herë egërsirës së pyllit, një derrkuc mëndjemadh, një drenushë mëndjelehtë, e një lepur, së bashku me ketrin ziliqar, doemos që i priste një fund i tillë.
Pas kësaj, në pyll, nuk u fol më. Thonë, që nuk pati më, as edhe një mburrje. Që nga ajo ditë, në majën e "Çikës", jeta rrjedh sipas gjithë ligjeve të saj.

Bordo, Janar 2005

ZONJA DHELPËR E ARIU BUÇKO

Në qendër të pyllit,atje ku një përrua me ujë të ftohtë, dredhon poshtë një shkëmbi,që ngrihet si thikë me majën përmbi ahishte, jetonte arushi Buçko me familjen e tij. Dy prindër edhe asgjë tjetër. Pa motër e pa vëlla. Po si e mbanin ata të dy buçkon,do të thoni ju?. Me gjithë të mirat. Nga ato,që mund të gjenden në një pyll, si ai i malësisë së Gjinarit. M'u në zemër të Shqipërisë.
Ishte ca çapkën ky arushi vogël,sa që,dy gurë bashkë nuk i linte aty përreth. Vinte i mbushur e me faqet e fryra. Buçko i thërrisnin shokët e lodrave,dhe Buçko i mbeti,edhe tek komshinjtë,por edhe në shtëpi. Shkolla kishte mbaruar, e pushimet po rrëshqisnin shpejt e shpejt. Poshtë në "Fushë Kuqe" bënte vapë. Në pyllin e Gjinarit, frynte gjithmonë nje erë e lehtë, dhe e freskët. Të çlodhte, e ta mbushte kraharorin me ajër te pastër malesh. Buçkua gjithë ditën, harrohej pas lodrave feminore,me shokët
Dy ditë më parë, na ishte njohur, edhe me një mikeshë të re. Ashtu, krejt rastësisht.Një dhelpër bishtëgjatë, e kuqe, që jetonte, pranë shtëpive të fshatit. Të gjithë thonin, se i merrte me rradhë, kotec me kotec.Pula apo zogj, ç'ti dilte perpara. Pa bërë naze. Këtë punë e bënte që pa gdhirë. Mbasdite, kalonte nga lokalet e preferuara të qëndrës, ku rrinin pushues që veronin në këtë lartësi. Kontrollonte hedhurinat pa i u trembur syri fare.Për këtë shkak, e konsideronin si trimëreshë, dhe të vendosur. Por mikeshës së re, i hyri shpejt në zemër Buçkua yne. Ku ai e ku ajo. Për moshë nuk bëhet fjalë fare, pasi dhelpëra bishtëgjate, ishte goxha më tepër.Sa gishtat e një dore.Naiviteti, e vetmja gjë që i pëlqente dhelprës,tek miku i ri,arushi buçko. Kuptoi, që ai besonte shpejt, dhe… me të, mund që të bëje si të doje.
Një ditë prej ditësh, dhelpërushës na i ra në kokë që të tallej, e argëtohej me Buçkon tonë. Sa t'i donte qejfi. Për këtë përgatiti nje plan. Nga ato që dinë të thurrin, vetëm dhelpërushkat djallëzore. Nuk e zgjati fare. Kështu bëri. Që të nesërmen,kur dielli çeli syun e madh mbi mal, dhe horizonti ishte si i lare me gjak, u vu për udhë.Drejt e në qendër të pyllit. Atje ku gurgullohet uji i pastërt i Gjinarit. Në sheshin pranë shkëmbit të thepisur. Mbriti me një frymë. Qetësi.
- Po këta, qenkan gjumashë që të gjithë - tha nëpër dhëmbë zonja dhelpër, me inat.
Po priste prej shumë kohësh, diku në një cep të sheshit, dhe këtë, nuk mund që ta duronte një dhelpër si ajo.U shkund duke u dridhur e tëra,ashtu,në këmbë.Pastaj zgjodhi një vënd, dhe u ul në bisht
Arinjtë,që e bënin gjumin siç thonë," për shtatë palë qejfe " ,u zgjuan,dhe i pari që u dha në derë,ishte vetë babai i buçkos. Dukej që nisej për në udhë. Pastaj nëna,që zbrazi disa mbeturina të darkës jashtë guvës shtepi,por që u fut brenda," sa të hapësh e të mbyllësh sytë". Miku i zonjës dhelpër nuk po dukej gjëkundi. Prit e s'ka. Prit e s'ka...Bishtëgjata, nuk mund që të duronte më. Vërtetë, që takim nuk kishin lënë një ditë më parë, por kjo,nuk do te thotë gjë. Një dhelpërushe e zgjuar nuk mund që ti lejë takim kujtdo. Qoftë ky,edhe miku më i mirë në jetë. Shfryu njëherë, gjithë kafazin e kraharorit, sikur donte të nxirte jashtë atë që e mundonte, gjatë asaj pritje të gjatë, dhe u ul sërrish, në bisht. Sytë andej nga dera.
Kur dielli u duk se zuri lart mezin e kalter të qiellitë, e kur gjinkallat ja kishin marë kushedi për të satën herë refrenit të këngës së tyre, arushi buçko doli në shesh. Hapi gojën e u shtriq. Ashtu siç dinë të bëjnë gjumashët e dembelët.
-Tani ta rregulloj unë o mik. Ke për të ma paguar pritjen. Kam që në pikun e mëngjezit këtu. Oj,unë që nuk kam pritur asnjëherë kaq gjatë,e nuk jam mësuar që të ma kthejnë kurrë fjalën dysh,do të hakmerrem mirë me një budalla si ty. Ptu...Kokëbosh.
Vërtetë zonja dhelpër kishte menduar në fillimqë të argëtohej me këtë arush mëndjelehtë,e që pastaj ta tregonte në të gjithë pyllin, si një anektodë për të qeshur të gjithë banorët. Tani po mendonte ndryshe. Dhe e kishte seriozisht. "Kur betohet një dhelpër, gjithmonë e mban fjalën", tregonin shpezët e atij pylli, sa herë që binte fjala për dinaken bishtëgjatë
Arushi nuk e kishte pare ende, ndonëse dhelperushka që atje tej, ja bënte me dore. Në fytyrë,kishte një buzëqeshje e ngazëllim,dhe mezi priste që të takonte mikun e ri të saj. Buçkua nuk e kuptoi, apo nuk e dalloi mirë në fillim.Vuri mbi ballë dorën si strehë, për ta dalluar mikeshën e re, të sapo zënë ato ditë. Qeshi. U lumturua në atë çast. Me një vrap të lehtë u ndodh përpara dinakes, që i qeshte gjithë nuri nga kënaqsia e takimit.
- Të kam pritur. Kam që në pikë të mëngjezit këtu. Të kam përgatitur një surprizë.
- Cila është ?- nuk i u durua buçkos,mëndjelehtë
- Sa i padurueshëm, që qënke miku im i mire. Në fillim a më jep fjalën që do të vish e të më bësh shoqëri?
- As që diskutohet - tha shpejt e shpejt buçkua.
- Po leje mamasë nuk do ti marësh? - pyeti dinakja me një zë të hollë e të zgjatur, dhe shtriu bishtin e gjatë përpara arushit të vogël, duke bërë naze
- Nuk po më pritet, sa ta mësoj këtë suprizë, sepse e ndjej, që do të më bëj shumë të lumtur. Unë e di që ti, di se ç'farë bën, për të kënaqur të tjerët. Nuk dua ta humb këtë rast.
Zonja dhelpër i hodhi edhe një herë sytë andej nga shtëpia e arushit,e pasi lëpiu buzët me embëlsi, tha sërrish me një zë të holluar.
- Do të të çoj në një vënd,që do të provoshëmbëlsinë e mjaltin,më të mirë të kësaj zone.Nuk e ka provuar deri më sot asnjë kafshë, a njerinë këto anë. Eshtë një dhuratë që më është bërë mua nga disa bletë puntore. U kam bërë dikur një të mirë. I kam shpëtuar nga një gjahtar çamarok, që ishte i vendosur ti shkatërronte që të gjithë. Eshtë një thesar i vërtetë. Nuk e ditke ti këtë histori?. Ua -a,për këtë flet gjithë pylli. S'keni dëgjuar ju?.
- Jo- tha arushi, duke ngritur supet e vogla si i zënë në faj. Ai nuk donte që ta humbte këtë rast. Aq më tepër, kur bëhet fjalë për mjaltin. Gjithë arrinjtë,sapo dëgjojnë për atë, harojnë dhe lenë gjithëçka në mes, vetëm e vetëm për ta shijuar ëmbëlsinë e tij.
- E po mirë atëher,të nxitojmë e të mos e kalojmë kohën kot me llafe këtu - tha zonja dhelpër,që u vu e para në udhë.
Buçkua e ndoqi pas. Ec e ec nëpër pyll. Kaluan një kodër. Pastaj edhe një tjetër. Buçkua kuptoi se ishte larguar nga shtëpia. Ajo tashmë ishte shumë larg. Kishte mbetur pas. U lodh, por nuk e dha vehten. Me tepër i erdhi turp përpara mikeshës së re. Turp kishte edhe ta pyeste.Për shembull, në se ishte larg thesari me mjaltë
-E kam fshehur vetë. Larg vërtetë por ama i sigurtë. Vetëm unë shkoj atje sa herë që të më teket, dhe-e-e shumë rrallë me ndonjë mik, kështu si ti. Vetëm me ata që i çmoj dhe i vlerësoj. Ti më ke fituar zemrën arush, dhe e meriton ta provosh këtë thesar.- tha dinakja,që dukej se po i a lexonte mendimet mikut të ri, e që po vinte krejt i bindur pas saj, që prej disa orësh udhë.
Mirëpo, arushit Buçko nuk i pritej, sa ta vinte në gojën që i lëshonte jargë, ëmbëlsinë e tij. E kishte provuar vetëm një herë në jetë, kur sëbashku me nënën, e mori në një zgërbonjë (zgavër ) lisi, këtu e disa muaj më parë. Bletët e kishin sulmuar nënën duke e pickuar. Ajo e di se ç'hoqi për disa ditë në shtrat. Në një farë mënyre, e kishte paguar shtrenjtë atë aventurë, për të shijuar ëmbëlsinë e atij mjalti.
Qëndoi për një çast në bisht, e i tha zonjës dhelpër, duke i u lutur.
- Aman, se nuk po më durohet
- Erdhëm miku im. Vërtetë që e kam fshehur ca larg, por që ja vlen e të vish, dhe ta provosh deri këtu.
Po ç'kishte bërë dhelpra do të thoni ju? Asgjë më tepër, se sa, me e lodhë arushin mëndjelehtë. Hyp e zbrit nëpër disa kodra rreth e qark. Jo larg nga vendi i nisjes. Por mëndja e një dembeli si ajo e arushit tonë, nuk mund që ta kuptonte edhe këtë .
Dielli, donte edhe një pëllëmbë, që të shuhej atje larg, e në det. Dukej, si një monedhë e zjarrtë, sipër në sipërfaqen e ujrave të kaltra.
- Mbërritëm, miku im. Pak udhë na ka mbetur, deri tek thesari prej mjalti -tha dinakja. Dukej e gëzuar, që e kishte tërhequr vërtetë kaq gjatë, buçkon mëndjelehtë. Vërtetë, që diku, ndodhej një fole bletësh aty afër, por që vetë ajo, nuk po e mbante mënd mirë. Kishte qenë shumë kohë më parë .Tani, që po vinte edhe muzgu, do të ishte e veshtirë për ta gjetur atë. Por fati e ndihmoi shpejt. Diku poshtë një kodrine, pranë një përroi të vogël, një lis i gjatë dhe i vjetër ruante mjaltin aq të përfolur.
Zonja dhelpër, e dinte që aty punonte e jetonte një bletë puntore shume e zonja. E ruante me fanatizëm nga armiqtë atë thesar ëmbëlsie E kishin paguar shumë prej kafshëve që kishin guxuar të shkonin aty.
- Miku im - i u drejtua arushit Buçko,zonja dhelper. - Me që nuk të durohet, hyp shpejt e pa humbur kohe në pemë. Tek ajo guva në mezin e saj, ndodhet mjalti. Nxito dhe provo kënaqsinë që të fal mjalti. Unë dy ditë më parë kam qenë atje, dhe e kam ende në gojë ëmbëlsinë e tij. Shpejto. Po të pres këtu sa të ç’lodhem pak.
- Po bletë, a ka në pemë? - pyeti si i trembur Buçkua i ynë.
- As që bëhet fjalë. Ajo është dhuratë për mua. Ata që e bëjnë dhuratën, nuk kthehen përsëri tek ajo. Mos humb kohë.
Arushi u hodh drejt e në trung. Filloi që të ngjitej si një artist i vërtetë. Sapo doli pranë zgavrës ,aty ku ndahen degët e shumta të lisit, dhe që përpijnë pastaj qiellin, qëndroi pak.
- Hej, mikeshe mbërrita. A të marr edhe për ty një pjesë që ta shijosh aty poshtë ?- tha gati me një frymë Buçkua, që i u duk se i ishte afruar tashmë ëndrrrës. Dukej gati realitet. Mbylli për një çast sytë, sepse ndjeu aromën e mjaltit në fund të gropës. Zgjati turirin menjëherë duke nxjerrë gjuhën përpara.
Në çast, si me magji, u shfaqën me qindra bletë. Ato i u sulën kokës së tij të vogël, e pastaj trupit që kacavirrej mbi trung. Buçkua, përpara se të provonte ëmbëlsinë e mjaltit, ndjeu nje zhurmë që i u duk, se e shurdhoi në vesh, dhe që pastaj, e bëri të humbte krejt ndjenjat. Dinakja atje tej pa që trupi i arushit u shkëput nga pema,dhe ra si një thes i zbrazët poshtë saj. Dalloi një ushtri bletësh që i u sulën aty. Miku i saj nuk po jepte më shenja jete. I mbledhur kutullaç në fund të pemës, ai ishte vënë në shënjestër të pickimeve të dhjetra bletëve,që të inatosura, e sulmonin, në të gjithë pjesët e trupit
Zonja dhelpër u ngrit në bisht, e fërkoi duart. Kuptoi se puna u mbarua. Bashkë me të,edhe hakmarja prej një dinake të vertetë. Buçkua ishte ndëshkuar paq. Kjo i mjaftonte tashmë që të kënaqej, e me vonë këtë histori, ta tregonte për të qeshur gjithë kafshëve te pyllit. Sa te ishte jeta.
Ndërsa po pëlciste nga kënaqsia, dhelpërusha pa prit e pa kujtuar u gjet e sulmuar nga ushtria e panumërt e bletëve puntore. Vuri të dy duart përpara , si për tu mbrojtur, por ato nuk i hynë aspak në punë. Sa të numërosh deri në pesë, zonja dhelpër u gjet e shtrirë dhe, krejtësisht pa ndjenja. Bletët nuk kishin ndërmënd që të tërhiqeshin nga ai sulm…
Kur u duk se gjithçkah kishte marrë fund, mbritën aty poshtë lisit shekullor, edhe kafshët e tjera të pyllit. Shkuan tek Buçkua dhe, kur e panë që ngriti kokën e madhe të bërë sa nje thes me miell, të fryrë e të enjtur kudo, qeshën. Por edhe u erdhi keq për këtë mëndjelehtë të pandreqshëm, që u besoi fjalëve të bukura, dhe miqësisë me dhelpërushen bishtëgjatë.
- Shpëtoi këtë herë – thirri Bufi i gëzuar
Pastaj, tund e shkund zonjën Dhelpër, por ajo nuk reagoi. Pritën ca. Menduan që ajo do të përmëndej përsëri, por ajo, hiç.
- Kjo nuk merr as edhe frymë. Gjithëçkah ka ndalur tek bishtëgjata, - tha një mëllenjë që njihej në të gjithë zonën si doktoreshë pasi kishte shëruar shume prej kafshëve të atij pylli. - Thumbat e bletëve i a kanë marrë jetën…
Këtu përfundon edhe kjo histori ; që tregon se si e pësoi mëndjelehti, arushi Buçko, por edhe zonja dhelpër .Kush përpiqet që tjetrit ti hape gropën…ha kokën
Kështu, e pësoi mëndjelehti, arushi Buçko. Ai u besoi fjalëve të bukura, dhe miqesisë me dhelpërushen bishtëgjatë.
Nuk dihet pastaj, se si rrodhën ngjarjet më tej. Jetoi, apo nuk jetoi me turp arushi i rrëfimit tonë
Këtë edhe sot e kësaj dite, nuk e kemi mësuar ende.

PENDESA E LEPËRUSHIT KËMBËSHPEJTË

Keni dëgjuar për lepurin që humbi në një garë me breshkën?
Ajo ka ndodhur në praninë e të gjithe kafshëve që kishte pylli. Mirëpo historia e këmbëshpejtit që i a futi gjumit për shtatë palë qejfe, që në fillim të garës, në pritje të mbërritjes së breshkës këmbëshkurtër në finish, mori dhénë. U shkruajt pastaj, nuk e di se nga kush, në të gjitha librat e botës. Per hir të së vërtetës, më duhet që të them, se atë garë nuk e ka ndjekur asnjë reporter, a korrespodent i gazetave që dilnin në atë kohë.
Ju fëmijë të dashur, sigurisht që e keni lexuar, ose ua kanë treguar më të rriturit.Kanë kaluar kohë që atëhere. Kanë rrjedhur shumë ujra e vite bashkë. Lepërushi që ishte tallur tashmë nga të gjithë kafshët e pyllit,nuk ndjehej i fyer.
- Eh, - psherëtinte vazhdimisht. - Le të thonë ç'të duan. E vërteta nuk ështe ashtu.
Kjo i bëri kuriozë kafshët, që e kishin ndjekur nga afër atë garë të rrallë, vite më parë. Një ditë të bukur me diell, ku frynte një puhizë e lehtë vjeshte, dhe gjethet e zverdhura shkonin të pushonin një nga një mbi tokën e zëzë e të butë,na u mblodhën aty në shesh që të gjithë, si krejt rastësisht. Mungonte vetëm fitimtarja. Kishte shkuar të hante disa gorica të pjekura, që ishin rrëzuar nga dëgët e ngarkuara plot.
- E pësove nga mendjemadhësia - i tha një drenushë e bukur qafë hollë, lepërushit tonë.
- Çne - tha ai, duke i parë miqtë drejt e në sy. - Ajo dihet. Unë gjithmonë e kam fitoren në xhep. Këmbëshpejtë si unë, rrallë gjen edhe në pyllin tonë. Jam gati ta provojmë.
- Po pse lajthite në atë garë o miku im? - foli një derrkuc i vogël, që nuk i pritej sa të mësonte të fshehtën e lepërushit.
Por heroi ynë heshti përsëri.Pastaj si i penduar, tundi kokën në mëdyshje.
- Nuk e tregoj, jo.
Një tigër, që posa kishte mbërritur aty në shesh, dhe kishte dëgjuar vetëm lutjen e derrkucit të vogël, shkoi tek lepërushi shpejt e shpejt, dhe e zuri prej gryke.
- Ti e di mirë vogëlushi im, që mua nuk më pëlqejnë gënjeshtarët. Edhe pse kemi vendosur paqe midis nesh. Këtë herë do të të ha,keshtu siç je. Ku ke lajthitur?
Lepërushi u mblodh sa një grusht nga frika, nën kthetrat e tigrit trupmadh. Bëri pipinë.
Të gjithë kafshët qeshën, për këtë "heroizëm" të humbësit të garës.
- Unë, unë... vërtetë humba në atë vrapim me breshkën këmbëshkurtër, përpara jush. Rivalja ime, që në fillim më tha, se dinte vërtetë një vend të fshehtë, ku kishte një kopësht me karrota, me të cilët, dhjetë lepuj do të hanin e do të ushqeheshin deri në dimër, pa u bërë merak fare
- Dhe ti pranove kushtin e breshkës?
- Si mund që ta refuzoja atë propozim?
- Pra, na paske gënjyer në atë garë të pazakontë ? Po gënjeshtra nuk mund të jetojë për më shumë se dy vjet.
Vrapuesi vazhdonte të dridhej nga frika.
- U-a-a, ç'na e paska hedhur. Dhe ne e kemi besuar që të gjithë.Vërtetë?.Këtij i thonë, thjeshtë, korrupsion. Domethënë, ke shitur garën pa filluar ajo - tha një iriq i strukur pas një gëmushe.
- Si sportist nuk je treguar aspak i ndershëm, por edhe si anëtarë i bashkësisë sonë, gjithashtu- foli si një gjykatës i vërtetë, ketrushi Fit - Kësaj i thonë që të gënjesh dy herë, veten, dhe ne.
Tigri plak rrotulloi sytë me egërsi, por lepërushi, nuk e ndjeu veten fajtor edhe këtë herë. Egërsira e lëshoi ngadalë në tokë, si për të marrë një herë frymë, e për ta përlarë pastaj, sa të hapësh e të mbyllësh sytë. Në një çast të vetëm, kur e pa veten të lirë nga thonjtë e mprehtë,heroi i rrëfimit tonë u sul me vrap, si një atlet i vërtetë. Nuk harroi që t'u thoshte të tjerëve, as edhe "mirëmbeçi".
Ndërsa kafshët e pyllit mbetën të habitura, tigri plak u hodh nga pas me një vrap marramendës. Asnjë nuk mund ta besonte, se do t’i shpëtonte mashtruesi egërsirës, edhe pse ishte këmbëshpejtë, e fluturonte si era. Këtë herë mbase, kishte rast që të tregonte, se ç'kishte lënë në atë garë. Mund të kishte vënë në vend edhe nderin e humbur, kur i u kërcënua jeta.
Që prej asaj kohe, jeton nuk e di se ku, i vetëm, larg shoqërisë së kafshëve të pyllit. Mbase, nuk do që të jetë më heroi i librave në botë. Larg reporterëve, medias, e korrespodentëve të tyre, se nuk i pëlqejnë fare intervistat,që japin personazhe si ai.
... Duan të thonë pastaj, se ai qëndron i fshehur në kopështin që i propozoi fituesja, në atë garë shumë të vështirë për të. Por për këtë, nuk ka ende ndonjë provë. Të pakten, deri tani.
Le të presim...

BARDI I SHPEND UJMIRIT - Novelë

Autor: Aleko Likaj



Piktor : Lec Shkreli
Redaktor : Pandeli Koçi
Korrektor letrar : Vasil Qesari
Reçenzent : Astrit Bishqemi
Paraqitja grafike : Alvi Likaj






Copyringht : Autori
























Shtëpia Botuese "Erika" Tirane





I

NE RRUGEN E LUFTES

Ushtria donte edhe tre ditë që të vinte përballë Krujës. Dukej e lodhur nga rruga e gjatë që kishte nisur që nga brigjet e detit Egje. Për herë të parë në historinë e saj, nën komandën e vetë Sulltan Muratit dhe të birit të tij, Mehmetit, do të vihej përpara shqiptarëve.
Ishte maj i vitit 1450-të
Turqit kërkonin këtë herë që të thyenin rrezistencën e Skënderbeut. Ky bir shqipërie së bashku me qindra luftëtarë, kishin mundur pak kohë më parë disa nga gjeneralët më të mirë të sulltanit. Shqiptarët ishin bërë një pengesë gati e pa kapërcyshme për ushtrinë më të madhe të asaj kohe, e cila këtë herë numëronte mbi 150 000 ushtarë. Ata ishin të sigurtë që Krujën, gjithë Shqipërinë, do t'i robëronin. Do ti bënin që të ulnin kokën përpara sulltanit dhe perandorisë së madhe otomane. Kishin vënë në dorë gjithë Ballkanin dhe ëndëronin që të dilnin përtej brigjeve të detit Adriatik. Por shiptarët ishin bërë një pengesê e pakapërcyeshme ne planet e osmanllinjve. E meritonin një mësim të mirë. Do ti ndëshkonte në një mënyrë të atillë, sa asnjëherë të mos rrebeloheshin kurrë. Të mos u shkonte mendja më të ëndëronin lirinë.
Këto mendonte ndërsa ecte për të ngritur kampingun përballë murreve të kështjellës së Krujës. Deri atje do t’i duhej edhe tre ditë të tjera. I biri, Mehmeti, kujdesej për ushtrinë së bashku me një grusht gjeneralësh, nga më të mirët që kishte mbledhur rreth vetes për këtë ekspeditë. Mes tyre edhe një historian nga më të dëgjuarit në të gjithë perandorinë e tij, i cili do të shruante për heroizmin dhe fitoren e luftëtarëve turq.
Ai ishte krusur si një kosore në mes të shilteve e jastëqeve në karocën e purpurt që po e sillte nga larg. Dukej më shumë se sa një ëndërimtar, ndërsa përkundej në rrugën me gropa e cila gjarpëronte tashmë buzë një honi të madh, e një bregu që zbriste poshtë në ujrat e rrëmbyeshëm të një lumi ujëshumë.
Në çast nga larg erdhi një zhurmë si një gjëmim. Sulltani ngriti kokën dhe u përpoq që të shoh përtej perdeve të mendafshta duke i larguar me dore. Një nga rojet i tha, se vetëm një pjesë e ushtrisë kishte rënë në një pritë të ngritur nga vëndasit, që ai i quajti djaj të këtyre maleve. Prijsi u drodh, mblodhi këmbët dhe u ngrit në gju.
Dha urdhër.




-Të ndiqen dhe të kapen këta njerëz të egër. Sulltanin, mbretin e mbretërve mbi tokë e në dete, nuk ka forcë ta ndalojë në rrugën e tij. Do të më shikojnë. Do të dridhet këtë herë foshnja në barkun e nënës
Një grush burrash arbërorë lëshonin gurrë, trungje pemësh dhe copa të vegjël shkëmbijsh që nga lartësia e honit. Turqit që nuk e prisnin, i zuri paniku. Një pjesë e tyre mbetën të shtrirë e të pajetë duke krijuar pirgje me kufoma poshtë në rrugë. Disa shigjeta që u nisën në drejtim të luftëtarëve, nuk mbritën. Dëgjohej vetëm ciasja e tyre që çanin ajrin e britmat e panumërta të ushtarëve të cilët nuk dinin ku të fusnin kokën. Pritëvënësit e kishin zgjedhur mirë këtë vend, sepse nuk mund që ti shpëtoje dot pritës. Pak hapa më poshtë ishte lumi. Një pjesë e të mbijetuarve u hodhën drejt e në valet e tij. I mori rryma. Përpëliteshin duke përplasur këmbë e duar mbi vale, ndërsa shkonin poshtë së bashku me rrjedhën, pa patur mundësi që të shpëtonin jetën e tyre.
Jashtë pritës vazhdonte paniku. Asnjë nuk mund që të afronte ndihmë për viktimat. Kuajt hingëllinin dhe nuk u bindeshin më të zotërve. Ishin prishur edhe formacionet e lëvizjes së ushtrisë.
Në vëndngjarje mbrin menjëherë i biri i Sulltanit, Mehmeti. Një prej rojeve i kishte sjellë edhe urdhërin e prijsit të ushtrisë. Djali nxinte. Fjalët i mbeten nëpër gojë si copëza rrokjesh të pa thëna. Ngriti kokën për të pare pjesën e sipërme të honit, atje ku duhej që të ishin njerëzit e malit, të cilët kishin guxuar që të venin dorë mbi ushtrinë më të madhe të botës



Dikush nga gjeneralët e ushtrisë që ndodhej pranë Mehmetit, nxorri një grup klorësish që tentoi t’u ngjitet shkrepave, pak metro më poshtë. Duhej që të ishin më shumë se dyqind turq, të cilët nxituan që të marrin menjëherë lartësi, në një vend të pjerët e të rrezikshme për të dalë në majë. Disa syresh, ranë e u rrokullisën, dhe u shkelën nga ngjitësit e tjerë. I biri i sulltanit dëgjoi klithmat e tyre të përvajshme dhe lëvizi nga vendi. Ishin nga më të zgjedhurit e repartit të spahijve të cilët do të venin nën kontroll Krujën dhe rrethinat e saj, përgjatë gjithë luftës që po trokiste në zemrën e Shqipërisë
-Mos u mërzit princi im. Mos u trishto. Nuk i a vlen që të vuash, o bir i sulltanit të gjithësisë, që ka në dorë tokën, ajrin dhe detet. Këta banorë të egër kanë shok vetëm egërsirat e malit. Vetëm babai juaj do ti bëjë zap dhe do ti vejë, ja… këtu.
Kronikani hodhi mantelin mbi supin e djathtë e u përul përpara princit duke i zgjatur dorën e mbledhur grusht, si për të treguar se ky komb do të ishte shumë shpejt në grushtin e perandorisë turke.
Princ Mehmeti, nuk e kishte ndjerë më parë praninë e kronikanit në atë grup gjeneralësh që e rrethonin, sapo ishte shkëputur nga kreu ku udhëtonte që nga mëngjezi, përkrah karrocës së të atit. Kështu kishte bërë sapo ishin nisur nga Anadolli
Ktheu kalin dhe hodhi edhe një herë vështrimin andej nga vazhdonin që të ngjiteshin ushtarët e tij, të cilët ende nuk e kishin kapur majën, pastaj e përkëdheli kafshën në jelet e dendura, e u kthye ne krahun e majtë të tij. Përballë i rrinte Abdyl Pashë Shënturk, Agai i Madh, komandanti gjeneral i jeniçerëve me mustaqet deri në vesh, të holla dhe të përdredhura si një bisht miu.
Shoqëruesit e vunë në udhë drejt kreut të kollonës, atje ku priste vetë prijsi i kësaj ushtrie dhjetra mijra ushtarësh. Pas tij, këtë herë u nisën edhe dy reparte të tjera të formacionit luftarak të ushtrisë, duke e vënë në mes Mehmetin, të birin e sulltanit, për ta ruajtur më mirë nga ndonjë sulm tjetër i papritur i banorëve të këtyre zonave. Gjeneralët e ushtrisë mendonin tani, se vetë Skënderbeu mund që të shfaqej e të hidhej mbi formacionin luftarak turk, në çdo kohë të ditë-natës. Ata i a njihnin strategjinë nga koha që luftonte mes tyre, at’herë kur rritej e formohej si luftëtar në oborin e sulltanit, atje në Edrene. Kjo pritë tregonte se ai duhej që të ishte më pranë
Ushtri ishte alarmuar e gjitha. Panik, por edhe frikë. Kjo edhe për shkak të vendit ku ndodhej ajo.
Sulltani gjithmonë i trembej kësaj strategjie.





II

TRIMAT

Njerëzit e pritës u larguan menjëherê nga shkëmbi. Morën kuajt e u nisën në drejtim të pyllit, pas Përroit të Madh, dy kodra më larg. Ishte një vend i fshehtë i zgjedhur mirë nga banorët e asaj zone. Ata e dinin se ndjekësit do ti kërkonin gjatë, nëpër gjithë zonën ku jeshilonte bari edhe gjethi. Deri tek vendi i pritës duhej pak më shume se një gjysëm ore kalërim. Po a mund vallë që do t’u vente mendja turqëve për të mbritur deri aty ?


Të vjetrit në fillim nuk besonin për këtë, pasi i lanë turqit në një panik të plotë. Por nuk ishte i këtij mendimi Pjetër Arusha, një nga gjuetarët më të vjetër të zonës qê kishte luftuar vite të shkuara me një tjetër kryetrim shqiptar. Edhe dy a tre të moshuar të këtij mendimi ishin. U vunë shpejt në udhë, si sorkadhe mali, në majë të kuajve, shkrep më shkrep e gërxh më gërxh. Sikur kishin krahë e fletë.
Pas pak, njerëzit e shkëmbit mbritën duke lënë pas një pluhur që ngrihej nga troku i kuajve të lodhur. Kishin vrapuar si era. Në zemër të pyllit, atje ku drurët e lartë dukeshin si zotër tê vërtetë ishin mbledhur pleq të moshuar, plaka, gra e fëmijë të vegjël
Trimat u zbritën kuajve e u mblodhën pranë një lisi të madh. Thirrën edhe disa pleq të tjerë të fshatit për ta biseduar e pleqëruar më mirë punën.
Turqit mund që të ishin edhe aty në se do të ndiqnin pluhurin që kishin lënë pas kalorësit e pritës. Forcat e malësoreve ishin të pakta. Njerëzit të paarmatosur mirë. Ky ishte një problem që nuk u parashikua nga banorët e zonës kur kishin marrë vendimin për ta goditur sulltanin sapo të kalonte në rrugën pranë tyre. Për këtë nuk kishin lajmëruar as edhe luftëtarët e Skënderbeut.
Por Lirak Shkrepa, tha:
- Asaj nuk i dihet. Kryetrimi e di mire se ç’duhet që të bëj. Ai i njeh mirë turqit dhe nuk do t’i lejë që të bëjnë shëtitje nëpër Arbëri. Di t’u a ngrejë lakun në çdo vend ku të shkelë këmba e turkut. Eshtë shpresa jonë.
- Vërtetë – tha edhe Binak Mali. – dy ditë më parë unë kam parë luftëtarë tê ardhur nga Kruja. Ja atje poshtë tek kthesa e lumit. Duhet që të jenë të kapedan Gjuricës. Eshtê djali ynë, I këtyre anëve. Kur ne morrëm vendimin për pritën mbi turqit, një pjesë e tyre na ndihmoi, edhe pse kishin tjetër mision nga Skënderbeu. Na dhanë zemër e na këshilluan se si të tërhiqeshim, si ta bënim edhe dredhinë për t’I shpëtuar hakmarrjes së turqëve. Por edhe na premtuan se do të ishin përkrah nesh. Kjo do të thotë se ata janë këtu pranë. Do të na ndihmojnë dhe do të kujdesen për jetën tonë.
- Këtë nuk e luan më asgjë. As edhe ato topa që po tërheq ushtria e sulltanit, me të cilët do të godasë fortesat tona krenare, e që pret t’I rrëzojë e ti shembë si ledhe balte. – u përgjigj një burë i shkurtër dhe i moshuar që e mbante qeleshen në dorë.
Por duhej një zgjidhje.
- Koha nuk pret. – tha përsëri Lirak Shkrepa
Dikush hodhi mendimin se duheshin thirrur për ndihmë trimat e Muzak Topisë, që ishin ngarkuar nga kryeprijsi shqiptar, ta goditnin gjatë gjithë rrugës ushtrinë turke.


Po kush do të shkonte vallë? Të gjithë kërkonin të luftonin ballë për ballë me armikun. Te mbronin jetën e banorëve, nënave, motrave dhe fëmijve të parritur mirë
- Këtë punë e mbaron djali i Shpendit. Ai më i rrituri i të vegjëlve, - tha plaku Uran që përgjigjej për jetën e të tjerëve, aty.
- Ide e mire. Vërtetë që Bardi i Shpend Ujmirit është njeriu që mund ta realizoj. Trim, i shkathët dhe i vendosur për të shkuar deri tek luftëtarët tanë.
Njeriu që foli këtë here ishte vetë Pjetër Arusha, ish roja personale i Gjorg Golemit, që kujtohej e nderohej me respekt, por që për arsye moshe, ishte kthyer pranë shtëpisë së tij.
Edhe të tjerët ishin të këtij mendimi.
Pas pak një kalë i kuq dhe i bukur turfulloi pas lisit të madh. E solli vetë Mic Kryekuqi, që i mbathte në atë zonën e deri në Krujë. Një usta i mbaruar kuajsh, emrin e të cilit e dinte gjithë vendi. Kuqon e mbante për vete e kujdesej për të , si për një fëmije.
-Nisu, - i tha një nga trimat djalit të vogël, që kishte hipur tani mbi kalë, e që nuk e zinte vendi nga gëzimi. - Te përroi i Dregjonëve turqit mund që të të zenë pusinë. Aty do ti gjesh. Kujdes djalë.
Pastaj, përshëndeti që të gjithë duke e valëvitur dorën si një flamur. Mbështeti këmbët në barkun e Kuqos e u nis. U duk sikur fluturoi. Era i a mori xhamadanin e kuq si gjaku e brenda karaharorit zemra rrahu me force.
Bard Ujmiri ndërsa la pas pyllin, doli në një shesh e ndali pak. Vuri dorën përpara si strehë, për të dalluar ndonjë gjurmë të ndjekësve turq, por asgjë nuk dukej në atë hapsirë pllaje gjysëm të gjelbërt.
-Nuk do të më zenë – foli dhe u ndje i emocionuar për besimin që i dhanë burat e moshuar të zonës. Ai ishte i sigurtë që do t’i a dilte.


Bardit, tani i duhej që të kalëronte shpejt, të lëvizte në një drejtim që të mos kuptohej vendodhja e banorëve të zonës. Kjo duhej që të ndodhte përpara se të dalloheshin ndjekësit dhe ata ta kishin vënë atë në shenjë. Por deri at’here…
Ai e kuptonte se kishte marrë përsipër një mision të guximshëm që kërkonte guxim e trimëri, prej atdhetari të vërtetë. Kjo e bënte që të ndjente më shumë se kurë krenari. Ishte tashmë pjesë e nje lufte heroike që do të bënte i gjithë kombi i tij, përballë një prej ushtrive më të mëdha të kohës, e një prej gjakatarëve më të egër të njerërizimit, sulltan Muratit të Turqisë.
Këto të gjitha i mendoi ndërsa kalëronte në një mënyrë të tillë që të tërhiqte vëmëndjen, në atë fushë të gjerë për ndjekësit e tij. Ishte përkulur mbi kalë dhe herë pas here lëshonte britma e thirrje për të nxitur Kuqon e tij të dashur me të cilin i kishte rënë rasti që të luante e të praktikohej disa herë në lojrat që organizonin barijtë e vegjël të fshatit. Kali sikur ta kishte kuptuar të zotin e tij të ri, zgjatej ndërsa hidhej për të kaluar gjithë pengesat, e shtrinte këmbët për të kapur shpejtësinë e erës së Majit, që frynte ëmbëlsisht mbi pllajë me barë të njomë dhe aromë trëndeline.
Kur doli në një pllajë, djali i vogël e ndali pak kalin. Diku nga qafa e malit dalloi një grup turqish, që rendnin si bisha të uritura.
-Janë ata, - mendoi djali dhe befas i lindi një mendim në kokë - E ç'është jeta ime përpara fshatit të fshehur në pyll ? Atje janë të moshuarit, nënat, pleqtë, plakat, shokët e mij, Marku i vogël në djepe…- Dhe përkëdheli kalin.- Mos më turpëro, o Kuqo. - Qëndroi edhe pak derisa ta shihnin turqit, dhe u nis me të shpejtë nga drejtimi i kundërt. Turqit, sa e panë, qëndruan për një çast. Një mustaqemadh që, siç dukej, ishte komandanti, dha urdhërduke treguar me dorë nga fluturoi trimi:
-Të kapet ai kalorës, - dhe vetë u sul i pari në ndjekje të djalit të vogël.
Të gjithë u lëshuan pas tij.




Luftëtarët, që e ndoqën këtë skenë nga buza e pyllit, u çuditën me dredhinë që u punoi djaloshi i vogël.
- I lumtë! — thanë me një gojë ata. - Ai është trim dhe i zgjuar.
- Jeta e tij është në rrezik. Ai nuk e ka as edhe përvojën që i duhet një luftëtari në këto raste. Mbase bëmë gabim. U nxituam… — tha një tjetër që ishte mes turmës.
- Djali i vogël duhet ndihmuar, — u dëgjuan mjaft zëra të tjerë. Ishin që të gjithë të shqetësuar. Duhej që të bëhej një plan, dhe të merrej një vendim në një kohë sa më të shpejtë. Nuk mund që të pritej më.
Baton Valbardha, që bënte pjesë në grupin drejtues të banorëve të pyllit, dhe që përgjigjej për jetën e më të vegjëlve, u propozoi malësorëve se, mund që t’i tërhiqej vëmëndja armikut duke dalë para kodrës një ose dy kalorës që të kalëronin në një drejtim të kundërt me djalin. Turqit do të humbnin kohë për të zgjedhur se kë duhej që të ndiqnin më parë. Kështu i largonin edhe nga pylli, dhe ata nuk do të dyshonin, se aty do të kishte banorë.
Kështu u bë. Valmor Zguri, një kalorës veteran e mjeshtër i shpatës, i hipi kalit dhe u nis menjëherë andej nga propozoi Batoni një çast më parë.



III

TE KEMI BESIM TEK BARDI



Trimi i vogël kalonte me shpejtësi brigje e lëndina, derisa mori kthesën pas një kodre, e përpara iu shfaq një korije e vogël plot gjelbërim lisash e trëndelinash.
Zbriti nga kali, se e kishte zënë etja për ujë. Aty pranë rridhte një burim. Mendoi të fshihej në atë korije lisash të vegjël. E mori kalin dhe e çoi në një vijë uji. I
I dha në fillim ujë kalit, pastaj me dashuri i hodhi dorën mbi qafë si një shoku të zemrës. Bard Ujmiri kalonte me shpejtësi brigje e lëndina, derisa mori kthesën pas një kodre, Përpara iu shfaq një korije e vogël plot gjeibërim lisash e trëndelinash.



Pastaj zbriti nga kali, se e kishte zënë etja për ujë. Aty pranë rridhte një burim. Mendoi të fshihej në atë korije lisash të vegjël. Ishte i sigurtë se turqit I kishte lenë shumë prapa. Deri sa te vinin ata kishte kohe, edhe kafsha shlodhej, por edhe lisat e korija do ti ngatëronte ndjekësit që vinin nga Anadolli
E mori kalin dhe e çoi në një vijë
- Pi Kuqo. Të lumtë! Ua hodhëm atyre. – tha i lumtur dhe i gëzuar djali
Ndjeu trokthet e kuajve që humbën larg.
Në këte kohë, turqit e kishin kuptuar që kalorësi u fsheh aty rrotull. Qëndruan ndanë korijes e u zbritën kuajve. Komandanti dha urdhër të kapej me çdo kusht kalorësi. Ata nuk mund që të lenin tu shpëtonte ky luftëtar. Ishte i vetmi banor që kishin takuar në këtë vend të humbur e të vështirë pas pritës poshtë në lumë
- Ky djalë na duhet i gjallë, - tha ai, — sepse do të na tregojë udhën. Jemi të rrethuar. Çdo mal, çdo shkëmb e çdo gur është për ne këtu një armik. Kemi humbur edhe orientimin. Të mendojmë edhe për ata që janë e presin poshtë nesh. Bëni sytë katër. Nuk duhet që të na shpëtojë.



Bardi i Shpend Ujmirit u ul në gjunjë dhe vuri buzët në pellgun e vogël e të ftohtë që sillte ftohtësine e borës së maleve që kishte zënë e shkrihej. Ndërkohë në pasqyrën e ujit që rridhte ngadalë, u duk silueta e dy ushtarëve turq që ishin shkëputur nga grupi i ndjekësve të tij. Pas tyre edhe siluheta të tjera që erdhën me një frymë pranë burimit. Kuptoi se aty, rreth tij ishin pothuajse më shume se sa gishtrijtë e dy duarve. Nuk kishte më asnjë mundësi. Asnjë dredhi nuk pinte më ujë para tyre. Ata ishin shumë, dhe tashmë të pranishëm pothuajse në të gjithë hapsirat e korijes, ku ishte burimi i ftohtë me ujë të kulluar mali.
E ç’mund që të bënte tani ? Të dorëzohej si një frikacak, apo të vazhdonte luftën i vetëm midis asaj lukunie të huajsh, që vinin të pushtonin atdheun e tij të dashur. « Do të bëj detyrën ndaj vendit tim » vendosi në çast. Bardi nuk e kishte menduar asnjëherë se do të mund që binte në dorën e armikut. Ai besonte tek kali luftëtar por edhe tek guximi i tij, tek urrejtja ndaj pushtuesit.
- Mos m'u afroni, - thirri trimi, - mos m'u afroni, se...
Ushtarët turq e kapën nga krahët dhe e shtrënguan fort. Njëri prej tyre, që me ishte vetë komandanti i grupit të ndjekësve, të cilët ishin vënë fillimisht pas njerëzve të pritës, dhe pastaj pas vetë Bardit, nxori thikën e ia vuri djalit në gjoks.
- Këlysh arnauti! Na trego ku fshihen pindërit e tu, fshataret, të gjithë...Kush na e bëri pritën ? Kush ?
Përkthente një turk me brekushe që e fliste gjuhën shqipe me aksent. Ai kishte një pale mustaqe të gjata që në fund holloheshin si një bisht miu korrozi



Edhe Kuqon e kapën dy jeniçerë. Ai hingëlliu me të madhe me një zë që ishte në të vërtetë si një klithmë e përvajshme njeriu i gjendur në rrezik. Tentoi në fillim që të ikë, por rrugën i a preu një turk që u shfaq befas nga pas, duke dalë nga një gëmushë, si një hije nate. Ai mori menjëherë litarët që shërbenin për manovrime gjatë kalërimit dhe e lidhi, aty pas një trungu të hollë lisi.
- Ku janë njerëzit e tu që fshihen. Ku janë ata që na bënë pritë. Do t’i kalojmë që të gjithë nën tehun e kësaj. – ngulte këmbë një turk i bëshëm me vetulla tê trasha pis.
Komandanti nxorri shpaten e madhe dhe të gjatë, e u duk se, i shkrepën sytë nga inati
Trimi i vogël shtrëngoi nofullat e bëri me kokë nga malet. Mbushi kraharorin me frymë, dhe tha :
- Ja ku i keni. Provoni që t’i kapni. Të shpejtë i keni kuajt, dhe mëllefin si një kala.
Turku përballë kthehu kokën nga malet në një çast, pa e ditur se ç’mund që të bënte pas përgjigjes së Bardit.
Komandanti turk i ndjekësve, nuk mund që ta duronte këtë krenari tek ky djalë i vogël, i nguli majën e thikës në gjoks. Prej andej dolën disa pika gjaku…por djali nuk nxorri zë, nuk lëvizi. Qëndroi sërish krenar. Afroi fytyrën më pranë Bardit. Dukej se kërkonte që thoshte diçka. Djali dalloi nje lëkurë të fortë e të sertë, të rrudhur e me qime të ashpra si një tel çeliku. Ndjeu një aromë të prishur që doli nga disa dhëmbë të rrallë e të krimbur, e duhma i u përplas në fytyrën e njomë e të brishtë. Një gulç i menjëhershëm i erdhi nga brenda kraharorit, së bashku me një lëng jeshil, i cili u duk se shpërtheu nga buzët shumë shpejt, ndërsa tjetri vazhdonte ta shihte përballë, gjith inat. Sikur kërkonte që ta përpinte. Ta gllabëronte si një i babëzitur, si vampir.
Tjetri nuk lëvizi asnjë qerpik. Heshti e nuk nxorri asnjë fjalë. Zmadhoi me shume sytë ku dallohej e bardha.
Dukej se po e hetonte djalin e lidhur që kishte përpara.Tundi kokën si i pa shpresë.
Pastaj komandanti turk pështyu në tokë. E kishte humbur durimin. Kjo u kuptua. U kthye menjëherë i nxirrë në fytyrë, pa asnjë pikë gjaku, dhe u hodh fluturim mbi kalë si një shpend i egër dhe grabitqar. Lëshoi disa tinguj që nuk mund të krijonin as edhe një fjalë të vetme, të pakuptimtë edhe për vetë ushtarët e tij që e ndiqnin nga pas. U duk se i mori shpejt era që vinte nga korrija. Kështu mendoi Bardi pa i a ndarë tjetrit vështrimin në fytyrën e përçudnuar që këtê herë nxinte më shumë nga inati. Kuptoi që komandanti turk nuk kishte mundur që ta trembte…
Pastaj edhe jeniçerët u hipën kuajve.



Trimin e vogël, që nuk nxori asnjë fjalë nga goja, e morrën të lidhur në prehërin e një jeniçeri. Ishte ai që kish bërë pak më përpara përkthimin. Tani u duhej që të gjenin shokët e tyre që ishin aty rrotull në kërkim të shqiptarëve dhe luftëtarëve, të cilët organizuan pritën kundër ushtrisë më të madhe të kohës. Këtë duhej që ta bënin shpejt, pa humbur kohë. T’i ndëshkonin që të gjithë, pa dallim moshe, ashtu siç bën çdo zaptues e pushtues që kërkon të ndez zjarre, të djegë e të shkatërrojë, atje ku shkel këmba e tij.
U vunë në rrugë. Këtë herë jashtë pyllit. Nga patkojtë e kuajve doli një pluhur dheu, që u duk se u fsheh menjëherë në disa gëmusha aty pranë. Grupi kalëronte lehtë, e turqit të vëmendshëm kontrollonin hapsirat përreth, por edhe përpara. Dukej se po e zgjidhni rrugën, edhe pse nuk e njihnin aspak këtë zonë që i kishte shkëputur nga vargu i gjatë i ushtrisë që vinte të gjunjëzonte shqiptarët rrebelë e kryetrimin e tyre, Skënderbe.
Por nuk do të vazhdonte gjatë kështu. Kjo do të ndodhte sapo kalorësit turq do të futeshin në një vend që dukej enkas për një pritë tjetër malsorësh. Në fillim dyshuan. Qëndruan pak çaste dhe kur u bindën se asgjë nuk mund që t’i pengonte dot, pasi vendi dukej krejtësisht i qetë, në heshtje, plot cicërima zogjsh, vendosën që të lëvizin sërish.





Ndërkaq, nga shkëmbinjtë e lartë u dha alarmi.
Jeniçerët, sapo kaluan pllajën në të hyrë të një lugine, ranë në pritë që u kish
bërë shqiptarët, luftëtarët e fshatit të trimit të vogël.
Ata u sulën drejt turqve me ushta e hanxharë, me harqe e sëpata.
Turqit, si e panë keq, ua mbathën me të katra, duke lënë edhe disa të vrarë.
Malësorët i ndoqën prapa deri te një shkëmb.
Duke ecur kështu për t'u fshehur nga vendasit, turqit humbën rrugën. Pasi u endën deri në mbrëmje e nuk i takuan dot shokët, u zbritën përsëri kuajve. Zbritën nga kali edhe trimin e vogël.
- Paske fat të madh.- tha më i vjetri i tyre, një fytyrmadh e me nofullën si një kalë i vërtetë
- E? - e pyeti Bardin jeniçeri, që dinte shqip. - Komandanti ynë ka vendosur të të falë jetën e mos të të hedhë në greminë. Do ta njohësh si zot?
Pas disa pemëve nga arrësira e natës vinte një klithmë zogu
- Ku-ku, ku-ku, ku-ku
Trimi i vogël mendjemprehtë vendosi t'u punojë turqve një rreng.
- Do t'jua tregoj unë rrugën, - u tha.




Jeniçerët buzëqeshën të kënaqur dhe pastaj u hipën kuajve.
- Duhet të na shoqërosh në ato rrugë që nuk shkelen nga njerëz. Do të të shpërblejmë mirë. Një qese me flori s’besoj se do të jetë pak për ty që nuk e fiton bukën e gojës në këto shkëmbij e gërxhe ku vetë as djalli nuk preferon që të rrijë.Hë!Si thua?
Djaloshi uli kokën e aprovoi në heshtje
- Na prij tani, - i tha komandanti I turqëve.
Djaloshi u vu në krye të grupit, përkrah mjekërgjatit.



Tek ecte hipur mbi kalë në krye të grupit, pati pak çaste të mendonte në errësirë. Sillte në mendje gjithçkah. Për një çast i erdhi keq për gjëndjen e tij, në duar të pushtuesve. Duhej që të bënte më shumë për Atdheun e tij
- Shtrenjtë do ta paguajnë të poshtërit, - mori vendim dhe hodhi sytë nga malet. - Atdheu im është si këto male, i fortë. Të gjithë janë sonte në Krujë, të gjithë presin këtë hordhi, që kërkon të na rrëmbejë lirinë. Edhe babai, edhe xhaxhai, edhe Dashi, vëllai im i madh, të gjithë jane tani nën udhëheqjen e trimit Skënderbe. Qeset tuaja me flori nuk mund të gënjejnë asnjë shqiptar të vërtetë».
…Komandanti ecën i shqetësuar. Eshtë vënë në krye të grupit që në atë gjysëm errësirë mes malesh, duket si një njollë e zezë e pa asnjë formë. E tmerrojnë zjarret që janë ndezur majë malesh, përflakja e tyre të cilat duken sikur përcjellin mesazhe. Kjo pamje e trishton atë. Qëndron, dhe kthehet nga Bardi, e i thotë :
- Shiko, djalosh, na ço në një udhë, ku të mos ketë zjarr. Të mos ketë asnjë lloj rreziku për ne. Duam që të zbresim në rrugën që gjarpëron buzë atij lumi të mallkuar, ku ju na vutë pritën. Atje kemi shokët. Eshtë e gjithë ushtria qê po na prêt. Kemi gjithë këtë kohë që po endemi dhe nuk po e gjajme dot.. Hajde, bëhu i mbarë.



IV

PA SHIH, AI PO I FUT NE KURTH

Djaloshi përkëdheli jelet e kalit dhe pëshpëriti: « Po të presin. Do ta shikosh se ç'pritje të bukur do të gjesh”.
Si udhëtuan ca, ata vendosën të ndalnin në n]ë zabel, ndërsa trimi e kalorësi u nisën përpara dhe u futën ne pyll. Ky ishte vendi i duhur për Bardin. Planin e kishte ende në kokë. Komandanti turk I nisi që të zgjidhnin vendin me kujdes, e të shihnin një mundësi për të kontrolluar. Ai i trembej pritave e pusive qe mund ti ngrenin luftëtarêt e Skënderbeut. Artin e luftës së tij i a kishin thënê përpara se te merrnin rrugên deri në kêtê cep të Ballkanit. E kishin mësuar si një strategji shqiptare.
Papritur, jeniçeri me kalin e iij, që ishte larguar pak nga e majta, u gjet dhe ra menjëherë ra në një gropë të thellë. Kali hingëlliu fort duke lëshur një britmë të zgjatur si një qenie që rrëzohet krejt papritur nga një hon si i prerë me thikë. Këtë vend Bardi e mbante mend mirë, sepse këndej kishte ardhur vazhdimisht për të kullotur kecat e tij çapkën. Pak më larg ishte edhe Përroi i Dregjonëve. Kishte patur të drejtë Gjetë Oshëtima kur i tha se në këtê vend mund qê të takoja luftêtarët e lirisë.
Një shigjetë, që nuk u pa nga erdhi, fluturoi drejt e në kroharorin e jeniçerit që ishte vetëm dy hapa përpara. Ai mallkoi nëpër dhëmbë e pas pak vdiq, aty në buzë të gropës së fshehtë. Sa të hapësh e të mbyllësh sytë, kalin e tij e kishin rrethuar pesë burra me trup të mbushur. Trimi i vogël dalloi parzmoret me shqiponjën dykrenare në gjoks! « Me siguri këta janë luftëtarët e Skënderbeut », mendoi. Po ata nuk do ta njihnin Bardin. Kur të sulmonin turqit që djali u a kishte prurë vetë në pritë, mund që ta vrisnin edhe atë. Mund qê ta përshkonte edhe ndonjë shigjetë. Duhet që ti dalë të keqes përpara
Pastaj në çast briti :




- He-e-ej-j-j! A më dëgjoni, o luftëtarë, besa besës jam bir shqiptari.
Ushtaret u çuditën të gjithë. Nga pemët përreth zbriten mjaft luftëtarë. Trimi i vogël u tregoi atyre me pak fjalë për turqit që pritnin në zabel. Luftëtarët e Skënderbeut i kishin zënë pritë me urdhër të Muzak Topisë pararojes turke, që vinte për zbulim.
Njeri prej tyre veshi rrobat e jeniçerit të vrarë. Së bashku me trimin e vogël u nisën për te mjekërgjati e shokët e tij. Djali nuk harroi t'i merrte të vrarit jataganin e zbukuruar me dorezë bronzi e që shkëlqente në natën pis të zezë. Ata dolën nga një shteg e u thirrën turqve me vërshëllima e shenja.
Turqit, të gënjyer, u nisën nxitimthi. Trimi e kalorësi u kthyen e u futën në pyll. Nga pas i ndoqën kalorësit armiq duke menduar se ishte gjetur së fundi një shteg. Ishin që të gjithë aty. Nuk mungonte asnjë nga ndjeksit e njerëzve të pritës




Por aty ishte vetë vdekja. E fshehur dhe e pagojë, i priste. Përgjonte. Ishte një fund aspak i lavdishëm për ushtarë të ardhur nga vise të largëta
Brenda pak çastesh, më shumë se gjysma e turqve u shtrinë në tokë të pajetë. Nuk kishin më as edhe kohë të mendonin se tashmë ishin viktima të vendasve. Kishte ndodhur ajo që turqit i ruheshin. I trembeshin. Befasia e strategjia e këtyre njerëzve që sulltani i tyre i konsideronte si njerëz te egër ishte vërtetê që I bënte fitimtarë. Prandaj shumë gjaneralë të zot që kishin shkelur këtë vend pas ardhjes se Skënderbeut dhe rebelimit të banorëve tê tij, ndaj perandorisë turke, ishin thyer me turp. Shumica kishin lënë edhe kokën e tyre së bashku me mijra jetë ushtarësh.
Ata që mbetën, nxorën shpatat menjëherë, dhe u ndeshën me luftëtarët që dolën nga pemët, por ishte e kotë që të rezistonin. Në atë errësirë, si e përjetshme, zor se mund që të dalloje armikun përballë. Në një cast tre a katër turq mbetën të vrarë nga shpatat e shokëve të tyre. I pandehen si shqiptarë. Vendasit që i dinin mirë shtigjet dhe e njihnin vendin si me pëllëmbë, një nga një i prenë, ashtu siç mund të pritet lehtësisht nje dru i hollë në pyllin e dendur plot gjelbërim.
Edhe trimi i vogël, Bardi, vrau një jeniçer me çallmë në kokë, i cili donte të qëllonte në befasi një shqiptar. Kjo ndodhi sa të hapësh e të mbyllësh sytë, at’here kur ende turqit nuk i kishin humbur shpresat se mund që të dilnin nga ky kurth ku i kishin futur shqiptarët. Ai nuk mund që të rrinte e të shihte se si luftoni bashkombasit e tij. Ishte pjesë e luftëtarëve të këtij vendi që duhej tê përballonin gjithë ushtrinë turke e cila vinte për ta nënshtruar atdheun. Do t’u vidhte lirinë…
Beteja mbaroi shpejt. Turqit ishin prerë. Por pesë prej tyre kishin mundur që të shpëtonin. U ishte falur jeta. Kishin kërkuar mëshirë. Madje, as që kishin kishin kohë të luftonin kundër vendasve. Mbase nuk donin.
- Kemi kuptuar se jemi të humbur këtu në vendin tuaj, - tha një prej tyre. – Në fillim prita që na vendosët tek lumi. Pastaj e gjithë dita që kaluam duke u endur në këto pllaja, krejtësisht të panjohura për ne. Guximi juaj…Jeni në të drejtën tuaj. Doni ta mbroni vendin. Na dhatë një mësim tê mirë. Inshalla dhëntë Allahu i madhueshëm që është lart në qiell, mend edhe vetë sulltanit që të ndryshoj mendje e të tërhiqet, sepse ai kêrkon gjak. Të mos lejojë që të vritemi e të pritemi kot. Kjo është një luftë që nuk duhet që të bëhet asnjëherë…Ç’duam ne këtu ? Çfarë kërkojmë ? Vendi ynë është në Azi. Atje ku na e ka caktuar Allahu që të jetojmë. Unë nuk dua që tu biem në qafë. Ky është një vendim që e mora përpara se të na fusnit në këtë pritë.
Robërit e tjerë. Mbase nuk ishin dakort me fjalët qê tha shoku i tyre. Ishin ushtarë e besniktë tê sulltanit tê tyre qê e konsideronin si mëkêmbêsin e Allahut në ketë tokë.
I faleshin e i përgjeroheshin symbyllurazi




Të nesërmen në mëngjes, robërit i çuan te Mali me Gropa, ku rrinte kryetrimi Skënderbe, së bashku me Moisiun e Dibrës, Vladan Gjuricën, Muzak Topinë e komandantë të tjerë. Turqit kokëulur qëndronin si një turmë e haruar më tej, të çarmatosur, pa parzmore e të pafjalë. U kishte humbur krenaria. I ruanin tre luftëtarë. E kishin veçuar të penduarin. Ai nuk ishte më mes tyre.
Kampi në majën e malit ishte gjithë gjallëri. Kudo bëheshin gati. Posa kishte mbërritur lajmi se një pjesë e pararojës turke kishte rënë në pritë. Gjithë populli, i madh dhe i vogël ishte ngritur në këmbë. Në Krujë, në kryeqendrën shqiptare po bëheshin përgatitjet e fundit. Ishin marrë që të gjitha masat për të siguruar me ushqime, armë dhe njerëz, e luftëtarë. Nën Komandën e Vrana Kontit kështjella do t’i duhej që të bënte qëndresën e madhe. Të tregonte heroizmin shqiptar. Vendosmërinë për të mos rënë në dorë të sulltanit. Do të bënte historinë. Të gjithë ishin të sigurtë e të përgatitur për këtë.
Në kamp ishte edhe Dardani, vëllai i madh i Bardit. O sa u gëzua ai! E puthi me mall vëllanë e vogël dhe e pushtoi fort. Ashtu siç dinë të bëjnë vêllezërit që janë larg njëri tjetrit.
- Të lumtë, kështu u ka hije shqiptarëve, - i tha, kur mësoi ngjarjen Dardani. Ai dukej se i ishte bërë qejfi për vëllanë e vogël. Vuri buzën në gaz. - Po ku do t'i çoje ti ata? - pyeti pastaj.
- Drejt vdekjes, - u përgjigj trimi i vogël.
Vëllezërit u puthën përsëri.
Ata tashmë ishin që të dy luftëtarë në roje të atdheut të tyre





Dy a tre shokë të Dardanit, luftëtarë, që e dëgjuan nga vetë goja e djalit historinë me turqit e pritës, nxituan edhe menjëherë ta përqafonin, dhe ta uronin për këtë trimëri që kishte treguar Bardi, atje në fshatin e tij. Ndjeheshin krenarë për brezin e ri, më të vegjëlve, të cilët kishin vënë të gjithë forcat për të mbrojtur atdheun. I madh dhe i vogël sot, kishin vetëm një qëllim, të ruanin larine. Të mos lejonin të tjerët që t’u a grabisnin
Shumë shpejt e morën vesh të gjithë trimërinë e djaloshit të vogël. Ushtarët e Skënderbeut kërkonin të njiheshin me të. Edhe kryetrimi e mori vesh. Ai kërkoi ta takonte luftëtarin e vogël e të zgjuar.
Nuk kishte çast më të lumtur se ky për Bardin e vogël. Kuptoi se ishin krenar për të. Këtë e pa edhe tek sytë e njeriut qê kishte tani përpara. I u duk i thjeshtë dhe i dashur si një prind. I qeshur dhe fjalëpak
Skënderbeu i vuri dorën në sup e i tha:
- Të lumtë o trim, ti ke bëre një detyrë të madhe ndaj atdheut.
Ata të paktë luftëtarë që ishin aty pranë brohoritën një zëri. Ishin shend e verë.
Nuk mund që të ndodhte ndryshe në një vend që ështê në roje të lirisë së vendit të tij




Pastaj Skënderbeu i fali trimit të vogël një mëz të bukur e të bardhë.
- Vendi im i nderit është këtu. Më lejoni të luftoj kundër armiqve pranë jush, - tha trimi i vogël që u mrekullua nga një dhuratë si kjo. Bardi i Shpend Ujmirit nuk e kishte menduar kurrë këtë gjë. U ndje i lumtur që kishte mundur të bënte diçka për atdheun. Kishte justifikuar edhe besimin që i dhanë banorët atje në pyll. Ky nder u takonte edhe atyre. U kishte shpëtuar jetên nënave, motrave , pleqve, por edhe fëmijve të vegjêl që prisnin gjithë ankth.
Ah! sa gëzim. Ky dukej në fytyrën e tij fëminore
Skënderbeu e pa drejt e në sy.
- Të lumtë! Trim me trimat!
Luftëtarët brohoritën përsëri. Gëzimi këtë herë, në atë shesh mali ku ishte mbledhur e gjithë ushtria e garda, e cila me kryetrimin do ta godiste vazhdimisht Sulltan Muratin, që kishte ardhur nga brigjet e azisë, nuk kishte asnjë kufi.
Doemos, që edhe të gjithë fëmijët e tjerë, do të ëndëronin që të ishin në këtë moment si Bardi.
Tani Kruja kishte edhe një luftëtar të ri.





V


NE VEND TE EPILOGUT


Pak muaj më pas Sulltan Murati së bashku me birin e tij, princ Mehmetin, u vu sërish në udhë. Këtë herë në atë të kthimit. Me ata të paktë ushtarë që i kishin mbetur nga betejat për rrethimin e parë të kryeqendrës së shqiptarëve, Krujës, u kujdes shumë për jetën e tij. Ndjehej i lodhur. Herë pas here binte në kllapi. Në çaste agonie nën zjarrmi, fliste përçart duke përmëndur fjalë si, Shqipëria…, Skënderbeu…, Shqiptarët…U mundaaaa…
Të vinte keq që ta shihje në atë gjëndje të mjerë njeriun më të fuqishëm të kohës. Kishte çjerrë faqet që i vareshin si një tollumbace e shfryrë dhe të fyshkura, e vija gjaku rridhnin drejt mjekrës së hollë, ku në fund zgjateshin disa qime të holla, gjysëm të thinjura. Në atë gjysëm errësirë ku drita e ditës vinte shumë e pakët nga copa e purpurt e karocës perandorake, Sulltan Murati dukej këtë herê si hija e tij. Zor se e besonte njeri po ta shihte ashtu. Një çast më parë e kishte vizituar kryemjeku i oborit. Ai kishte qëndruar brenda në karrocë, gati një gjysëm dite. Ishte kujdesur që ta qetësonte me disa ilaçe nga më të mirat që kishin dalê në atë kohë. Por Sulltani nuk kishte pranuar që ti përcillte, as edhe me ujë trëndafili që rritej veçse në kopshtin e tij.
Tjetër gjë mendonte ai.
- Të bëjmë kujdes që të mbrijë në Adrianopojë– tha mjeku kujdestar i Sulltan Muratit, një burë i shkurtër brun, si gjithë turqit e me një fytyrë të vogël fëmije që humbiste poshtë çallmës së madhe e të rëndë sa një saç.
I biri, Mehmeti e dëgjoi në heshtje. Ndjeu që t’i njomeshin sytë. Këtë e mori si një përkujdesje të një njeriu që i kishte ndodhur gjithë jetën pranë të atit në pallat.
Ngashëreu. Dukej tepër i tronditur. Nuk dihej në se i erdhi keq për të atin që po vuante i vetmuar në çadrën e tij, apo për luftën e humbur përballë shqiptarëve, e ish shokut të lodrave fëminore të tij, atje në pallat, Gjergjit



Nuk kishte kaluar ende kufijt e arbrit, kur u kuptua nga mjeku i tij personal, se njeriu i gjithëpushtetshëm që kishte vënë nën këmbë gjithë Ballkanin, përveç shqiptarëve, i kishte ditët e numëruara. Madje edhe orët tê pakta i kish.
- Sulltani im, zëre se është, zëre se nuk është. I kishte thënë ai.
Djalit i erdhi keq për të atin që po i fikej pak e nga pak para syve të tij, si një gjethe e verdhë vjeshte e këputur, e vdekur, pa jetë, por që ende nuk e ka prekur tokën
I biri, Mehmeti e shoqëronte mbi kalë pranë karrocës mbretërore, e cila përkundej si në një gjumë të thellë mbi kalldrëmin e rrugës më të hershme, “ Egnatia ” që shkonte mes përmes gadishullit. E kishin ndërtuar romakët, 13 shekuj më parë. Princi përlotej, dhe në heshtje fshinte rrëkezat që shkisnin mbi faqet e holla e të varrura si të një plaku të moçëm, me cepin e pelerinës së purpurt, që të mos e shihnin ushtarakët të cilët e shoqëronin përreth. Dukej se gjithçka ishte në një rrëmujë të plotë, dhe asnjë nuk kujdesej për të mbeturit nga pas që i kishin shpëtuar mrekullisht guximit, e shpatave të shqiptarëve. Të gjithë nxitonin për këtë kthim. Në heshtje dhe të turpëruar. Pa asnjë lavdi e plaçkë, të cilat u ishin premtuar përpara se të niseshin nga Anadolli ,drejt vëndit që kishte emrin e shqipeve, por që tashmë, u ishte kthyer në një fer të vërtetë
Nga brenda çadrës së karrocës mbretërore, vinin klithma që dukeshin më tepër si vajtime.
-O bobo, ushtria ime. Ku vajti e ku mbeti? Kush ma vrau atë ? Kush ?...Oh ! Allahu im…
Sulltan Murati dukej si një buratin në mes të jastëqeve të mëndafshta. Kishte vënë gjunjët, e me dy duar lart si krah të thyera zogu, kërkonte që të zhbironte me sy përtej mbulesës në ngjyrë të qielltë, për të marrë një përgjigje nga një krijesë krejtësisht e padukshme, të cilës i drejtohej.
Mehmeti ndjeu sërish një gulç brenda kraharorit të tij. Kthehu kokën anash dhe dalloi në krahun e majtë historianin që kalëronte së bashku me komandantin e ri të jeniçerëve. Princi tërhoqi frerin e kalit e ndali
-Nuk është vendi yt këtu.
Tjetri si i zënë në faj, ktheu kalin për t’u larguar nga kreu i ushtrisë. Zuri të lëvizë pastaj në krahun e kundërt me turmat që ecnin si në zjarrminë e një ëndëre të pa treguar. Nga pas i u vu një ushtar që nxorri nga mylli jataganin e mprehtë. Arma vrastare u duk sikur preu ajrin, por në fakt rrëzoi mbi kalldrëmin e rrugës kokën e madhe të kronikanit të betejës së humbur.
-Më mirë kështu, - tha Mehmeti, - asnjë nuk duhet që ta dijë se si ne e humbëm luftën përballë shqiptarëve. As edhe kronikën, edhe pse ky do ta zbukurojë deri në atë fe, që të mos jetë më as edhe e besueshme. Ashtu siç ka bërë edhe me të tjerat në të shkuarën. Nuk duhet që të ketë asnjë gjurmë nga rrethimi që i bëmë fortesës së arnautëve të egër, të pabesit që e rritëm midis nesh, dhe që unë I dhashë shoqëri dhe vëllazëri. Por ai bukëshkalë na turpëroi faqe botës. E bëri tim atë që të vuaj e të dergjet në shtrat…
U duk se me vrasje e kronikanit, djali i Sulltan Muratit, Mehmeti, kishte mbyllur kapitullin e një lufte të nisur me bujë, përbetime për nënshtrim e ndëshkim shembullor, ndaj atij cepi kryeneç të Ballkanit që nuk e njihnin për zot. Ishte si të thuash, një hakmarje e vogël për ato ditë që kishin mbetur pas si nje vegim i largët, por që nuk duhej haruar
Ushtrisë i kishte humbur krenaria. I ishte vjedhur shkëlqimi
Binte një shi i himët.
Nga pas vinte jehona e bubullimave si daullet e vjeshtës.
Dukej sikur lajmëronin jo vetëm fitoren e shqiptarëve ndaj ushtrisë më të madhe të kohës, por edhe fundin e një misioni ushtarak, që nuk mundi t’u a grabisë shqiptarëve lirinë.

Fund



Bordo, Francë Maj - Shtator 2009