BARDI I SHPEND UJMIRIT - Novelë

Autor: Aleko Likaj



Piktor : Lec Shkreli
Redaktor : Pandeli Koçi
Korrektor letrar : Vasil Qesari
Reçenzent : Astrit Bishqemi
Paraqitja grafike : Alvi Likaj






Copyringht : Autori
























Shtëpia Botuese "Erika" Tirane





I

NE RRUGEN E LUFTES

Ushtria donte edhe tre ditë që të vinte përballë Krujës. Dukej e lodhur nga rruga e gjatë që kishte nisur që nga brigjet e detit Egje. Për herë të parë në historinë e saj, nën komandën e vetë Sulltan Muratit dhe të birit të tij, Mehmetit, do të vihej përpara shqiptarëve.
Ishte maj i vitit 1450-të
Turqit kërkonin këtë herë që të thyenin rrezistencën e Skënderbeut. Ky bir shqipërie së bashku me qindra luftëtarë, kishin mundur pak kohë më parë disa nga gjeneralët më të mirë të sulltanit. Shqiptarët ishin bërë një pengesë gati e pa kapërcyshme për ushtrinë më të madhe të asaj kohe, e cila këtë herë numëronte mbi 150 000 ushtarë. Ata ishin të sigurtë që Krujën, gjithë Shqipërinë, do t'i robëronin. Do ti bënin që të ulnin kokën përpara sulltanit dhe perandorisë së madhe otomane. Kishin vënë në dorë gjithë Ballkanin dhe ëndëronin që të dilnin përtej brigjeve të detit Adriatik. Por shiptarët ishin bërë një pengesê e pakapërcyeshme ne planet e osmanllinjve. E meritonin një mësim të mirë. Do ti ndëshkonte në një mënyrë të atillë, sa asnjëherë të mos rrebeloheshin kurrë. Të mos u shkonte mendja më të ëndëronin lirinë.
Këto mendonte ndërsa ecte për të ngritur kampingun përballë murreve të kështjellës së Krujës. Deri atje do t’i duhej edhe tre ditë të tjera. I biri, Mehmeti, kujdesej për ushtrinë së bashku me një grusht gjeneralësh, nga më të mirët që kishte mbledhur rreth vetes për këtë ekspeditë. Mes tyre edhe një historian nga më të dëgjuarit në të gjithë perandorinë e tij, i cili do të shruante për heroizmin dhe fitoren e luftëtarëve turq.
Ai ishte krusur si një kosore në mes të shilteve e jastëqeve në karocën e purpurt që po e sillte nga larg. Dukej më shumë se sa një ëndërimtar, ndërsa përkundej në rrugën me gropa e cila gjarpëronte tashmë buzë një honi të madh, e një bregu që zbriste poshtë në ujrat e rrëmbyeshëm të një lumi ujëshumë.
Në çast nga larg erdhi një zhurmë si një gjëmim. Sulltani ngriti kokën dhe u përpoq që të shoh përtej perdeve të mendafshta duke i larguar me dore. Një nga rojet i tha, se vetëm një pjesë e ushtrisë kishte rënë në një pritë të ngritur nga vëndasit, që ai i quajti djaj të këtyre maleve. Prijsi u drodh, mblodhi këmbët dhe u ngrit në gju.
Dha urdhër.




-Të ndiqen dhe të kapen këta njerëz të egër. Sulltanin, mbretin e mbretërve mbi tokë e në dete, nuk ka forcë ta ndalojë në rrugën e tij. Do të më shikojnë. Do të dridhet këtë herë foshnja në barkun e nënës
Një grush burrash arbërorë lëshonin gurrë, trungje pemësh dhe copa të vegjël shkëmbijsh që nga lartësia e honit. Turqit që nuk e prisnin, i zuri paniku. Një pjesë e tyre mbetën të shtrirë e të pajetë duke krijuar pirgje me kufoma poshtë në rrugë. Disa shigjeta që u nisën në drejtim të luftëtarëve, nuk mbritën. Dëgjohej vetëm ciasja e tyre që çanin ajrin e britmat e panumërta të ushtarëve të cilët nuk dinin ku të fusnin kokën. Pritëvënësit e kishin zgjedhur mirë këtë vend, sepse nuk mund që ti shpëtoje dot pritës. Pak hapa më poshtë ishte lumi. Një pjesë e të mbijetuarve u hodhën drejt e në valet e tij. I mori rryma. Përpëliteshin duke përplasur këmbë e duar mbi vale, ndërsa shkonin poshtë së bashku me rrjedhën, pa patur mundësi që të shpëtonin jetën e tyre.
Jashtë pritës vazhdonte paniku. Asnjë nuk mund që të afronte ndihmë për viktimat. Kuajt hingëllinin dhe nuk u bindeshin më të zotërve. Ishin prishur edhe formacionet e lëvizjes së ushtrisë.
Në vëndngjarje mbrin menjëherë i biri i Sulltanit, Mehmeti. Një prej rojeve i kishte sjellë edhe urdhërin e prijsit të ushtrisë. Djali nxinte. Fjalët i mbeten nëpër gojë si copëza rrokjesh të pa thëna. Ngriti kokën për të pare pjesën e sipërme të honit, atje ku duhej që të ishin njerëzit e malit, të cilët kishin guxuar që të venin dorë mbi ushtrinë më të madhe të botës



Dikush nga gjeneralët e ushtrisë që ndodhej pranë Mehmetit, nxorri një grup klorësish që tentoi t’u ngjitet shkrepave, pak metro më poshtë. Duhej që të ishin më shumë se dyqind turq, të cilët nxituan që të marrin menjëherë lartësi, në një vend të pjerët e të rrezikshme për të dalë në majë. Disa syresh, ranë e u rrokullisën, dhe u shkelën nga ngjitësit e tjerë. I biri i sulltanit dëgjoi klithmat e tyre të përvajshme dhe lëvizi nga vendi. Ishin nga më të zgjedhurit e repartit të spahijve të cilët do të venin nën kontroll Krujën dhe rrethinat e saj, përgjatë gjithë luftës që po trokiste në zemrën e Shqipërisë
-Mos u mërzit princi im. Mos u trishto. Nuk i a vlen që të vuash, o bir i sulltanit të gjithësisë, që ka në dorë tokën, ajrin dhe detet. Këta banorë të egër kanë shok vetëm egërsirat e malit. Vetëm babai juaj do ti bëjë zap dhe do ti vejë, ja… këtu.
Kronikani hodhi mantelin mbi supin e djathtë e u përul përpara princit duke i zgjatur dorën e mbledhur grusht, si për të treguar se ky komb do të ishte shumë shpejt në grushtin e perandorisë turke.
Princ Mehmeti, nuk e kishte ndjerë më parë praninë e kronikanit në atë grup gjeneralësh që e rrethonin, sapo ishte shkëputur nga kreu ku udhëtonte që nga mëngjezi, përkrah karrocës së të atit. Kështu kishte bërë sapo ishin nisur nga Anadolli
Ktheu kalin dhe hodhi edhe një herë vështrimin andej nga vazhdonin që të ngjiteshin ushtarët e tij, të cilët ende nuk e kishin kapur majën, pastaj e përkëdheli kafshën në jelet e dendura, e u kthye ne krahun e majtë të tij. Përballë i rrinte Abdyl Pashë Shënturk, Agai i Madh, komandanti gjeneral i jeniçerëve me mustaqet deri në vesh, të holla dhe të përdredhura si një bisht miu.
Shoqëruesit e vunë në udhë drejt kreut të kollonës, atje ku priste vetë prijsi i kësaj ushtrie dhjetra mijra ushtarësh. Pas tij, këtë herë u nisën edhe dy reparte të tjera të formacionit luftarak të ushtrisë, duke e vënë në mes Mehmetin, të birin e sulltanit, për ta ruajtur më mirë nga ndonjë sulm tjetër i papritur i banorëve të këtyre zonave. Gjeneralët e ushtrisë mendonin tani, se vetë Skënderbeu mund që të shfaqej e të hidhej mbi formacionin luftarak turk, në çdo kohë të ditë-natës. Ata i a njihnin strategjinë nga koha që luftonte mes tyre, at’herë kur rritej e formohej si luftëtar në oborin e sulltanit, atje në Edrene. Kjo pritë tregonte se ai duhej që të ishte më pranë
Ushtri ishte alarmuar e gjitha. Panik, por edhe frikë. Kjo edhe për shkak të vendit ku ndodhej ajo.
Sulltani gjithmonë i trembej kësaj strategjie.





II

TRIMAT

Njerëzit e pritës u larguan menjëherê nga shkëmbi. Morën kuajt e u nisën në drejtim të pyllit, pas Përroit të Madh, dy kodra më larg. Ishte një vend i fshehtë i zgjedhur mirë nga banorët e asaj zone. Ata e dinin se ndjekësit do ti kërkonin gjatë, nëpër gjithë zonën ku jeshilonte bari edhe gjethi. Deri tek vendi i pritës duhej pak më shume se një gjysëm ore kalërim. Po a mund vallë që do t’u vente mendja turqëve për të mbritur deri aty ?


Të vjetrit në fillim nuk besonin për këtë, pasi i lanë turqit në një panik të plotë. Por nuk ishte i këtij mendimi Pjetër Arusha, një nga gjuetarët më të vjetër të zonës qê kishte luftuar vite të shkuara me një tjetër kryetrim shqiptar. Edhe dy a tre të moshuar të këtij mendimi ishin. U vunë shpejt në udhë, si sorkadhe mali, në majë të kuajve, shkrep më shkrep e gërxh më gërxh. Sikur kishin krahë e fletë.
Pas pak, njerëzit e shkëmbit mbritën duke lënë pas një pluhur që ngrihej nga troku i kuajve të lodhur. Kishin vrapuar si era. Në zemër të pyllit, atje ku drurët e lartë dukeshin si zotër tê vërtetë ishin mbledhur pleq të moshuar, plaka, gra e fëmijë të vegjël
Trimat u zbritën kuajve e u mblodhën pranë një lisi të madh. Thirrën edhe disa pleq të tjerë të fshatit për ta biseduar e pleqëruar më mirë punën.
Turqit mund që të ishin edhe aty në se do të ndiqnin pluhurin që kishin lënë pas kalorësit e pritës. Forcat e malësoreve ishin të pakta. Njerëzit të paarmatosur mirë. Ky ishte një problem që nuk u parashikua nga banorët e zonës kur kishin marrë vendimin për ta goditur sulltanin sapo të kalonte në rrugën pranë tyre. Për këtë nuk kishin lajmëruar as edhe luftëtarët e Skënderbeut.
Por Lirak Shkrepa, tha:
- Asaj nuk i dihet. Kryetrimi e di mire se ç’duhet që të bëj. Ai i njeh mirë turqit dhe nuk do t’i lejë që të bëjnë shëtitje nëpër Arbëri. Di t’u a ngrejë lakun në çdo vend ku të shkelë këmba e turkut. Eshtë shpresa jonë.
- Vërtetë – tha edhe Binak Mali. – dy ditë më parë unë kam parë luftëtarë tê ardhur nga Kruja. Ja atje poshtë tek kthesa e lumit. Duhet që të jenë të kapedan Gjuricës. Eshtê djali ynë, I këtyre anëve. Kur ne morrëm vendimin për pritën mbi turqit, një pjesë e tyre na ndihmoi, edhe pse kishin tjetër mision nga Skënderbeu. Na dhanë zemër e na këshilluan se si të tërhiqeshim, si ta bënim edhe dredhinë për t’I shpëtuar hakmarrjes së turqëve. Por edhe na premtuan se do të ishin përkrah nesh. Kjo do të thotë se ata janë këtu pranë. Do të na ndihmojnë dhe do të kujdesen për jetën tonë.
- Këtë nuk e luan më asgjë. As edhe ato topa që po tërheq ushtria e sulltanit, me të cilët do të godasë fortesat tona krenare, e që pret t’I rrëzojë e ti shembë si ledhe balte. – u përgjigj një burë i shkurtër dhe i moshuar që e mbante qeleshen në dorë.
Por duhej një zgjidhje.
- Koha nuk pret. – tha përsëri Lirak Shkrepa
Dikush hodhi mendimin se duheshin thirrur për ndihmë trimat e Muzak Topisë, që ishin ngarkuar nga kryeprijsi shqiptar, ta goditnin gjatë gjithë rrugës ushtrinë turke.


Po kush do të shkonte vallë? Të gjithë kërkonin të luftonin ballë për ballë me armikun. Te mbronin jetën e banorëve, nënave, motrave dhe fëmijve të parritur mirë
- Këtë punë e mbaron djali i Shpendit. Ai më i rrituri i të vegjëlve, - tha plaku Uran që përgjigjej për jetën e të tjerëve, aty.
- Ide e mire. Vërtetë që Bardi i Shpend Ujmirit është njeriu që mund ta realizoj. Trim, i shkathët dhe i vendosur për të shkuar deri tek luftëtarët tanë.
Njeriu që foli këtë here ishte vetë Pjetër Arusha, ish roja personale i Gjorg Golemit, që kujtohej e nderohej me respekt, por që për arsye moshe, ishte kthyer pranë shtëpisë së tij.
Edhe të tjerët ishin të këtij mendimi.
Pas pak një kalë i kuq dhe i bukur turfulloi pas lisit të madh. E solli vetë Mic Kryekuqi, që i mbathte në atë zonën e deri në Krujë. Një usta i mbaruar kuajsh, emrin e të cilit e dinte gjithë vendi. Kuqon e mbante për vete e kujdesej për të , si për një fëmije.
-Nisu, - i tha një nga trimat djalit të vogël, që kishte hipur tani mbi kalë, e që nuk e zinte vendi nga gëzimi. - Te përroi i Dregjonëve turqit mund që të të zenë pusinë. Aty do ti gjesh. Kujdes djalë.
Pastaj, përshëndeti që të gjithë duke e valëvitur dorën si një flamur. Mbështeti këmbët në barkun e Kuqos e u nis. U duk sikur fluturoi. Era i a mori xhamadanin e kuq si gjaku e brenda karaharorit zemra rrahu me force.
Bard Ujmiri ndërsa la pas pyllin, doli në një shesh e ndali pak. Vuri dorën përpara si strehë, për të dalluar ndonjë gjurmë të ndjekësve turq, por asgjë nuk dukej në atë hapsirë pllaje gjysëm të gjelbërt.
-Nuk do të më zenë – foli dhe u ndje i emocionuar për besimin që i dhanë burat e moshuar të zonës. Ai ishte i sigurtë që do t’i a dilte.


Bardit, tani i duhej që të kalëronte shpejt, të lëvizte në një drejtim që të mos kuptohej vendodhja e banorëve të zonës. Kjo duhej që të ndodhte përpara se të dalloheshin ndjekësit dhe ata ta kishin vënë atë në shenjë. Por deri at’here…
Ai e kuptonte se kishte marrë përsipër një mision të guximshëm që kërkonte guxim e trimëri, prej atdhetari të vërtetë. Kjo e bënte që të ndjente më shumë se kurë krenari. Ishte tashmë pjesë e nje lufte heroike që do të bënte i gjithë kombi i tij, përballë një prej ushtrive më të mëdha të kohës, e një prej gjakatarëve më të egër të njerërizimit, sulltan Muratit të Turqisë.
Këto të gjitha i mendoi ndërsa kalëronte në një mënyrë të tillë që të tërhiqte vëmëndjen, në atë fushë të gjerë për ndjekësit e tij. Ishte përkulur mbi kalë dhe herë pas here lëshonte britma e thirrje për të nxitur Kuqon e tij të dashur me të cilin i kishte rënë rasti që të luante e të praktikohej disa herë në lojrat që organizonin barijtë e vegjël të fshatit. Kali sikur ta kishte kuptuar të zotin e tij të ri, zgjatej ndërsa hidhej për të kaluar gjithë pengesat, e shtrinte këmbët për të kapur shpejtësinë e erës së Majit, që frynte ëmbëlsisht mbi pllajë me barë të njomë dhe aromë trëndeline.
Kur doli në një pllajë, djali i vogël e ndali pak kalin. Diku nga qafa e malit dalloi një grup turqish, që rendnin si bisha të uritura.
-Janë ata, - mendoi djali dhe befas i lindi një mendim në kokë - E ç'është jeta ime përpara fshatit të fshehur në pyll ? Atje janë të moshuarit, nënat, pleqtë, plakat, shokët e mij, Marku i vogël në djepe…- Dhe përkëdheli kalin.- Mos më turpëro, o Kuqo. - Qëndroi edhe pak derisa ta shihnin turqit, dhe u nis me të shpejtë nga drejtimi i kundërt. Turqit, sa e panë, qëndruan për një çast. Një mustaqemadh që, siç dukej, ishte komandanti, dha urdhërduke treguar me dorë nga fluturoi trimi:
-Të kapet ai kalorës, - dhe vetë u sul i pari në ndjekje të djalit të vogël.
Të gjithë u lëshuan pas tij.




Luftëtarët, që e ndoqën këtë skenë nga buza e pyllit, u çuditën me dredhinë që u punoi djaloshi i vogël.
- I lumtë! — thanë me një gojë ata. - Ai është trim dhe i zgjuar.
- Jeta e tij është në rrezik. Ai nuk e ka as edhe përvojën që i duhet një luftëtari në këto raste. Mbase bëmë gabim. U nxituam… — tha një tjetër që ishte mes turmës.
- Djali i vogël duhet ndihmuar, — u dëgjuan mjaft zëra të tjerë. Ishin që të gjithë të shqetësuar. Duhej që të bëhej një plan, dhe të merrej një vendim në një kohë sa më të shpejtë. Nuk mund që të pritej më.
Baton Valbardha, që bënte pjesë në grupin drejtues të banorëve të pyllit, dhe që përgjigjej për jetën e më të vegjëlve, u propozoi malësorëve se, mund që t’i tërhiqej vëmëndja armikut duke dalë para kodrës një ose dy kalorës që të kalëronin në një drejtim të kundërt me djalin. Turqit do të humbnin kohë për të zgjedhur se kë duhej që të ndiqnin më parë. Kështu i largonin edhe nga pylli, dhe ata nuk do të dyshonin, se aty do të kishte banorë.
Kështu u bë. Valmor Zguri, një kalorës veteran e mjeshtër i shpatës, i hipi kalit dhe u nis menjëherë andej nga propozoi Batoni një çast më parë.



III

TE KEMI BESIM TEK BARDI



Trimi i vogël kalonte me shpejtësi brigje e lëndina, derisa mori kthesën pas një kodre, e përpara iu shfaq një korije e vogël plot gjelbërim lisash e trëndelinash.
Zbriti nga kali, se e kishte zënë etja për ujë. Aty pranë rridhte një burim. Mendoi të fshihej në atë korije lisash të vegjël. E mori kalin dhe e çoi në një vijë uji. I
I dha në fillim ujë kalit, pastaj me dashuri i hodhi dorën mbi qafë si një shoku të zemrës. Bard Ujmiri kalonte me shpejtësi brigje e lëndina, derisa mori kthesën pas një kodre, Përpara iu shfaq një korije e vogël plot gjeibërim lisash e trëndelinash.



Pastaj zbriti nga kali, se e kishte zënë etja për ujë. Aty pranë rridhte një burim. Mendoi të fshihej në atë korije lisash të vegjël. Ishte i sigurtë se turqit I kishte lenë shumë prapa. Deri sa te vinin ata kishte kohe, edhe kafsha shlodhej, por edhe lisat e korija do ti ngatëronte ndjekësit që vinin nga Anadolli
E mori kalin dhe e çoi në një vijë
- Pi Kuqo. Të lumtë! Ua hodhëm atyre. – tha i lumtur dhe i gëzuar djali
Ndjeu trokthet e kuajve që humbën larg.
Në këte kohë, turqit e kishin kuptuar që kalorësi u fsheh aty rrotull. Qëndruan ndanë korijes e u zbritën kuajve. Komandanti dha urdhër të kapej me çdo kusht kalorësi. Ata nuk mund që të lenin tu shpëtonte ky luftëtar. Ishte i vetmi banor që kishin takuar në këtë vend të humbur e të vështirë pas pritës poshtë në lumë
- Ky djalë na duhet i gjallë, - tha ai, — sepse do të na tregojë udhën. Jemi të rrethuar. Çdo mal, çdo shkëmb e çdo gur është për ne këtu një armik. Kemi humbur edhe orientimin. Të mendojmë edhe për ata që janë e presin poshtë nesh. Bëni sytë katër. Nuk duhet që të na shpëtojë.



Bardi i Shpend Ujmirit u ul në gjunjë dhe vuri buzët në pellgun e vogël e të ftohtë që sillte ftohtësine e borës së maleve që kishte zënë e shkrihej. Ndërkohë në pasqyrën e ujit që rridhte ngadalë, u duk silueta e dy ushtarëve turq që ishin shkëputur nga grupi i ndjekësve të tij. Pas tyre edhe siluheta të tjera që erdhën me një frymë pranë burimit. Kuptoi se aty, rreth tij ishin pothuajse më shume se sa gishtrijtë e dy duarve. Nuk kishte më asnjë mundësi. Asnjë dredhi nuk pinte më ujë para tyre. Ata ishin shumë, dhe tashmë të pranishëm pothuajse në të gjithë hapsirat e korijes, ku ishte burimi i ftohtë me ujë të kulluar mali.
E ç’mund që të bënte tani ? Të dorëzohej si një frikacak, apo të vazhdonte luftën i vetëm midis asaj lukunie të huajsh, që vinin të pushtonin atdheun e tij të dashur. « Do të bëj detyrën ndaj vendit tim » vendosi në çast. Bardi nuk e kishte menduar asnjëherë se do të mund që binte në dorën e armikut. Ai besonte tek kali luftëtar por edhe tek guximi i tij, tek urrejtja ndaj pushtuesit.
- Mos m'u afroni, - thirri trimi, - mos m'u afroni, se...
Ushtarët turq e kapën nga krahët dhe e shtrënguan fort. Njëri prej tyre, që me ishte vetë komandanti i grupit të ndjekësve, të cilët ishin vënë fillimisht pas njerëzve të pritës, dhe pastaj pas vetë Bardit, nxori thikën e ia vuri djalit në gjoks.
- Këlysh arnauti! Na trego ku fshihen pindërit e tu, fshataret, të gjithë...Kush na e bëri pritën ? Kush ?
Përkthente një turk me brekushe që e fliste gjuhën shqipe me aksent. Ai kishte një pale mustaqe të gjata që në fund holloheshin si një bisht miu korrozi



Edhe Kuqon e kapën dy jeniçerë. Ai hingëlliu me të madhe me një zë që ishte në të vërtetë si një klithmë e përvajshme njeriu i gjendur në rrezik. Tentoi në fillim që të ikë, por rrugën i a preu një turk që u shfaq befas nga pas, duke dalë nga një gëmushë, si një hije nate. Ai mori menjëherë litarët që shërbenin për manovrime gjatë kalërimit dhe e lidhi, aty pas një trungu të hollë lisi.
- Ku janë njerëzit e tu që fshihen. Ku janë ata që na bënë pritë. Do t’i kalojmë që të gjithë nën tehun e kësaj. – ngulte këmbë një turk i bëshëm me vetulla tê trasha pis.
Komandanti nxorri shpaten e madhe dhe të gjatë, e u duk se, i shkrepën sytë nga inati
Trimi i vogël shtrëngoi nofullat e bëri me kokë nga malet. Mbushi kraharorin me frymë, dhe tha :
- Ja ku i keni. Provoni që t’i kapni. Të shpejtë i keni kuajt, dhe mëllefin si një kala.
Turku përballë kthehu kokën nga malet në një çast, pa e ditur se ç’mund që të bënte pas përgjigjes së Bardit.
Komandanti turk i ndjekësve, nuk mund që ta duronte këtë krenari tek ky djalë i vogël, i nguli majën e thikës në gjoks. Prej andej dolën disa pika gjaku…por djali nuk nxorri zë, nuk lëvizi. Qëndroi sërish krenar. Afroi fytyrën më pranë Bardit. Dukej se kërkonte që thoshte diçka. Djali dalloi nje lëkurë të fortë e të sertë, të rrudhur e me qime të ashpra si një tel çeliku. Ndjeu një aromë të prishur që doli nga disa dhëmbë të rrallë e të krimbur, e duhma i u përplas në fytyrën e njomë e të brishtë. Një gulç i menjëhershëm i erdhi nga brenda kraharorit, së bashku me një lëng jeshil, i cili u duk se shpërtheu nga buzët shumë shpejt, ndërsa tjetri vazhdonte ta shihte përballë, gjith inat. Sikur kërkonte që ta përpinte. Ta gllabëronte si një i babëzitur, si vampir.
Tjetri nuk lëvizi asnjë qerpik. Heshti e nuk nxorri asnjë fjalë. Zmadhoi me shume sytë ku dallohej e bardha.
Dukej se po e hetonte djalin e lidhur që kishte përpara.Tundi kokën si i pa shpresë.
Pastaj komandanti turk pështyu në tokë. E kishte humbur durimin. Kjo u kuptua. U kthye menjëherë i nxirrë në fytyrë, pa asnjë pikë gjaku, dhe u hodh fluturim mbi kalë si një shpend i egër dhe grabitqar. Lëshoi disa tinguj që nuk mund të krijonin as edhe një fjalë të vetme, të pakuptimtë edhe për vetë ushtarët e tij që e ndiqnin nga pas. U duk se i mori shpejt era që vinte nga korrija. Kështu mendoi Bardi pa i a ndarë tjetrit vështrimin në fytyrën e përçudnuar që këtê herë nxinte më shumë nga inati. Kuptoi që komandanti turk nuk kishte mundur që ta trembte…
Pastaj edhe jeniçerët u hipën kuajve.



Trimin e vogël, që nuk nxori asnjë fjalë nga goja, e morrën të lidhur në prehërin e një jeniçeri. Ishte ai që kish bërë pak më përpara përkthimin. Tani u duhej që të gjenin shokët e tyre që ishin aty rrotull në kërkim të shqiptarëve dhe luftëtarëve, të cilët organizuan pritën kundër ushtrisë më të madhe të kohës. Këtë duhej që ta bënin shpejt, pa humbur kohë. T’i ndëshkonin që të gjithë, pa dallim moshe, ashtu siç bën çdo zaptues e pushtues që kërkon të ndez zjarre, të djegë e të shkatërrojë, atje ku shkel këmba e tij.
U vunë në rrugë. Këtë herë jashtë pyllit. Nga patkojtë e kuajve doli një pluhur dheu, që u duk se u fsheh menjëherë në disa gëmusha aty pranë. Grupi kalëronte lehtë, e turqit të vëmendshëm kontrollonin hapsirat përreth, por edhe përpara. Dukej se po e zgjidhni rrugën, edhe pse nuk e njihnin aspak këtë zonë që i kishte shkëputur nga vargu i gjatë i ushtrisë që vinte të gjunjëzonte shqiptarët rrebelë e kryetrimin e tyre, Skënderbe.
Por nuk do të vazhdonte gjatë kështu. Kjo do të ndodhte sapo kalorësit turq do të futeshin në një vend që dukej enkas për një pritë tjetër malsorësh. Në fillim dyshuan. Qëndruan pak çaste dhe kur u bindën se asgjë nuk mund që t’i pengonte dot, pasi vendi dukej krejtësisht i qetë, në heshtje, plot cicërima zogjsh, vendosën që të lëvizin sërish.





Ndërkaq, nga shkëmbinjtë e lartë u dha alarmi.
Jeniçerët, sapo kaluan pllajën në të hyrë të një lugine, ranë në pritë që u kish
bërë shqiptarët, luftëtarët e fshatit të trimit të vogël.
Ata u sulën drejt turqve me ushta e hanxharë, me harqe e sëpata.
Turqit, si e panë keq, ua mbathën me të katra, duke lënë edhe disa të vrarë.
Malësorët i ndoqën prapa deri te një shkëmb.
Duke ecur kështu për t'u fshehur nga vendasit, turqit humbën rrugën. Pasi u endën deri në mbrëmje e nuk i takuan dot shokët, u zbritën përsëri kuajve. Zbritën nga kali edhe trimin e vogël.
- Paske fat të madh.- tha më i vjetri i tyre, një fytyrmadh e me nofullën si një kalë i vërtetë
- E? - e pyeti Bardin jeniçeri, që dinte shqip. - Komandanti ynë ka vendosur të të falë jetën e mos të të hedhë në greminë. Do ta njohësh si zot?
Pas disa pemëve nga arrësira e natës vinte një klithmë zogu
- Ku-ku, ku-ku, ku-ku
Trimi i vogël mendjemprehtë vendosi t'u punojë turqve një rreng.
- Do t'jua tregoj unë rrugën, - u tha.




Jeniçerët buzëqeshën të kënaqur dhe pastaj u hipën kuajve.
- Duhet të na shoqërosh në ato rrugë që nuk shkelen nga njerëz. Do të të shpërblejmë mirë. Një qese me flori s’besoj se do të jetë pak për ty që nuk e fiton bukën e gojës në këto shkëmbij e gërxhe ku vetë as djalli nuk preferon që të rrijë.Hë!Si thua?
Djaloshi uli kokën e aprovoi në heshtje
- Na prij tani, - i tha komandanti I turqëve.
Djaloshi u vu në krye të grupit, përkrah mjekërgjatit.



Tek ecte hipur mbi kalë në krye të grupit, pati pak çaste të mendonte në errësirë. Sillte në mendje gjithçkah. Për një çast i erdhi keq për gjëndjen e tij, në duar të pushtuesve. Duhej që të bënte më shumë për Atdheun e tij
- Shtrenjtë do ta paguajnë të poshtërit, - mori vendim dhe hodhi sytë nga malet. - Atdheu im është si këto male, i fortë. Të gjithë janë sonte në Krujë, të gjithë presin këtë hordhi, që kërkon të na rrëmbejë lirinë. Edhe babai, edhe xhaxhai, edhe Dashi, vëllai im i madh, të gjithë jane tani nën udhëheqjen e trimit Skënderbe. Qeset tuaja me flori nuk mund të gënjejnë asnjë shqiptar të vërtetë».
…Komandanti ecën i shqetësuar. Eshtë vënë në krye të grupit që në atë gjysëm errësirë mes malesh, duket si një njollë e zezë e pa asnjë formë. E tmerrojnë zjarret që janë ndezur majë malesh, përflakja e tyre të cilat duken sikur përcjellin mesazhe. Kjo pamje e trishton atë. Qëndron, dhe kthehet nga Bardi, e i thotë :
- Shiko, djalosh, na ço në një udhë, ku të mos ketë zjarr. Të mos ketë asnjë lloj rreziku për ne. Duam që të zbresim në rrugën që gjarpëron buzë atij lumi të mallkuar, ku ju na vutë pritën. Atje kemi shokët. Eshtë e gjithë ushtria qê po na prêt. Kemi gjithë këtë kohë që po endemi dhe nuk po e gjajme dot.. Hajde, bëhu i mbarë.



IV

PA SHIH, AI PO I FUT NE KURTH

Djaloshi përkëdheli jelet e kalit dhe pëshpëriti: « Po të presin. Do ta shikosh se ç'pritje të bukur do të gjesh”.
Si udhëtuan ca, ata vendosën të ndalnin në n]ë zabel, ndërsa trimi e kalorësi u nisën përpara dhe u futën ne pyll. Ky ishte vendi i duhur për Bardin. Planin e kishte ende në kokë. Komandanti turk I nisi që të zgjidhnin vendin me kujdes, e të shihnin një mundësi për të kontrolluar. Ai i trembej pritave e pusive qe mund ti ngrenin luftëtarêt e Skënderbeut. Artin e luftës së tij i a kishin thënê përpara se te merrnin rrugên deri në kêtê cep të Ballkanit. E kishin mësuar si një strategji shqiptare.
Papritur, jeniçeri me kalin e iij, që ishte larguar pak nga e majta, u gjet dhe ra menjëherë ra në një gropë të thellë. Kali hingëlliu fort duke lëshur një britmë të zgjatur si një qenie që rrëzohet krejt papritur nga një hon si i prerë me thikë. Këtë vend Bardi e mbante mend mirë, sepse këndej kishte ardhur vazhdimisht për të kullotur kecat e tij çapkën. Pak më larg ishte edhe Përroi i Dregjonëve. Kishte patur të drejtë Gjetë Oshëtima kur i tha se në këtê vend mund qê të takoja luftêtarët e lirisë.
Një shigjetë, që nuk u pa nga erdhi, fluturoi drejt e në kroharorin e jeniçerit që ishte vetëm dy hapa përpara. Ai mallkoi nëpër dhëmbë e pas pak vdiq, aty në buzë të gropës së fshehtë. Sa të hapësh e të mbyllësh sytë, kalin e tij e kishin rrethuar pesë burra me trup të mbushur. Trimi i vogël dalloi parzmoret me shqiponjën dykrenare në gjoks! « Me siguri këta janë luftëtarët e Skënderbeut », mendoi. Po ata nuk do ta njihnin Bardin. Kur të sulmonin turqit që djali u a kishte prurë vetë në pritë, mund që ta vrisnin edhe atë. Mund qê ta përshkonte edhe ndonjë shigjetë. Duhet që ti dalë të keqes përpara
Pastaj në çast briti :




- He-e-ej-j-j! A më dëgjoni, o luftëtarë, besa besës jam bir shqiptari.
Ushtaret u çuditën të gjithë. Nga pemët përreth zbriten mjaft luftëtarë. Trimi i vogël u tregoi atyre me pak fjalë për turqit që pritnin në zabel. Luftëtarët e Skënderbeut i kishin zënë pritë me urdhër të Muzak Topisë pararojes turke, që vinte për zbulim.
Njeri prej tyre veshi rrobat e jeniçerit të vrarë. Së bashku me trimin e vogël u nisën për te mjekërgjati e shokët e tij. Djali nuk harroi t'i merrte të vrarit jataganin e zbukuruar me dorezë bronzi e që shkëlqente në natën pis të zezë. Ata dolën nga një shteg e u thirrën turqve me vërshëllima e shenja.
Turqit, të gënjyer, u nisën nxitimthi. Trimi e kalorësi u kthyen e u futën në pyll. Nga pas i ndoqën kalorësit armiq duke menduar se ishte gjetur së fundi një shteg. Ishin që të gjithë aty. Nuk mungonte asnjë nga ndjeksit e njerëzve të pritës




Por aty ishte vetë vdekja. E fshehur dhe e pagojë, i priste. Përgjonte. Ishte një fund aspak i lavdishëm për ushtarë të ardhur nga vise të largëta
Brenda pak çastesh, më shumë se gjysma e turqve u shtrinë në tokë të pajetë. Nuk kishin më as edhe kohë të mendonin se tashmë ishin viktima të vendasve. Kishte ndodhur ajo që turqit i ruheshin. I trembeshin. Befasia e strategjia e këtyre njerëzve që sulltani i tyre i konsideronte si njerëz te egër ishte vërtetê që I bënte fitimtarë. Prandaj shumë gjaneralë të zot që kishin shkelur këtë vend pas ardhjes se Skënderbeut dhe rebelimit të banorëve tê tij, ndaj perandorisë turke, ishin thyer me turp. Shumica kishin lënë edhe kokën e tyre së bashku me mijra jetë ushtarësh.
Ata që mbetën, nxorën shpatat menjëherë, dhe u ndeshën me luftëtarët që dolën nga pemët, por ishte e kotë që të rezistonin. Në atë errësirë, si e përjetshme, zor se mund që të dalloje armikun përballë. Në një cast tre a katër turq mbetën të vrarë nga shpatat e shokëve të tyre. I pandehen si shqiptarë. Vendasit që i dinin mirë shtigjet dhe e njihnin vendin si me pëllëmbë, një nga një i prenë, ashtu siç mund të pritet lehtësisht nje dru i hollë në pyllin e dendur plot gjelbërim.
Edhe trimi i vogël, Bardi, vrau një jeniçer me çallmë në kokë, i cili donte të qëllonte në befasi një shqiptar. Kjo ndodhi sa të hapësh e të mbyllësh sytë, at’here kur ende turqit nuk i kishin humbur shpresat se mund që të dilnin nga ky kurth ku i kishin futur shqiptarët. Ai nuk mund që të rrinte e të shihte se si luftoni bashkombasit e tij. Ishte pjesë e luftëtarëve të këtij vendi që duhej tê përballonin gjithë ushtrinë turke e cila vinte për ta nënshtruar atdheun. Do t’u vidhte lirinë…
Beteja mbaroi shpejt. Turqit ishin prerë. Por pesë prej tyre kishin mundur që të shpëtonin. U ishte falur jeta. Kishin kërkuar mëshirë. Madje, as që kishin kishin kohë të luftonin kundër vendasve. Mbase nuk donin.
- Kemi kuptuar se jemi të humbur këtu në vendin tuaj, - tha një prej tyre. – Në fillim prita që na vendosët tek lumi. Pastaj e gjithë dita që kaluam duke u endur në këto pllaja, krejtësisht të panjohura për ne. Guximi juaj…Jeni në të drejtën tuaj. Doni ta mbroni vendin. Na dhatë një mësim tê mirë. Inshalla dhëntë Allahu i madhueshëm që është lart në qiell, mend edhe vetë sulltanit që të ndryshoj mendje e të tërhiqet, sepse ai kêrkon gjak. Të mos lejojë që të vritemi e të pritemi kot. Kjo është një luftë që nuk duhet që të bëhet asnjëherë…Ç’duam ne këtu ? Çfarë kërkojmë ? Vendi ynë është në Azi. Atje ku na e ka caktuar Allahu që të jetojmë. Unë nuk dua që tu biem në qafë. Ky është një vendim që e mora përpara se të na fusnit në këtë pritë.
Robërit e tjerë. Mbase nuk ishin dakort me fjalët qê tha shoku i tyre. Ishin ushtarë e besniktë tê sulltanit tê tyre qê e konsideronin si mëkêmbêsin e Allahut në ketë tokë.
I faleshin e i përgjeroheshin symbyllurazi




Të nesërmen në mëngjes, robërit i çuan te Mali me Gropa, ku rrinte kryetrimi Skënderbe, së bashku me Moisiun e Dibrës, Vladan Gjuricën, Muzak Topinë e komandantë të tjerë. Turqit kokëulur qëndronin si një turmë e haruar më tej, të çarmatosur, pa parzmore e të pafjalë. U kishte humbur krenaria. I ruanin tre luftëtarë. E kishin veçuar të penduarin. Ai nuk ishte më mes tyre.
Kampi në majën e malit ishte gjithë gjallëri. Kudo bëheshin gati. Posa kishte mbërritur lajmi se një pjesë e pararojës turke kishte rënë në pritë. Gjithë populli, i madh dhe i vogël ishte ngritur në këmbë. Në Krujë, në kryeqendrën shqiptare po bëheshin përgatitjet e fundit. Ishin marrë që të gjitha masat për të siguruar me ushqime, armë dhe njerëz, e luftëtarë. Nën Komandën e Vrana Kontit kështjella do t’i duhej që të bënte qëndresën e madhe. Të tregonte heroizmin shqiptar. Vendosmërinë për të mos rënë në dorë të sulltanit. Do të bënte historinë. Të gjithë ishin të sigurtë e të përgatitur për këtë.
Në kamp ishte edhe Dardani, vëllai i madh i Bardit. O sa u gëzua ai! E puthi me mall vëllanë e vogël dhe e pushtoi fort. Ashtu siç dinë të bëjnë vêllezërit që janë larg njëri tjetrit.
- Të lumtë, kështu u ka hije shqiptarëve, - i tha, kur mësoi ngjarjen Dardani. Ai dukej se i ishte bërë qejfi për vëllanë e vogël. Vuri buzën në gaz. - Po ku do t'i çoje ti ata? - pyeti pastaj.
- Drejt vdekjes, - u përgjigj trimi i vogël.
Vëllezërit u puthën përsëri.
Ata tashmë ishin që të dy luftëtarë në roje të atdheut të tyre





Dy a tre shokë të Dardanit, luftëtarë, që e dëgjuan nga vetë goja e djalit historinë me turqit e pritës, nxituan edhe menjëherë ta përqafonin, dhe ta uronin për këtë trimëri që kishte treguar Bardi, atje në fshatin e tij. Ndjeheshin krenarë për brezin e ri, më të vegjëlve, të cilët kishin vënë të gjithë forcat për të mbrojtur atdheun. I madh dhe i vogël sot, kishin vetëm një qëllim, të ruanin larine. Të mos lejonin të tjerët që t’u a grabisnin
Shumë shpejt e morën vesh të gjithë trimërinë e djaloshit të vogël. Ushtarët e Skënderbeut kërkonin të njiheshin me të. Edhe kryetrimi e mori vesh. Ai kërkoi ta takonte luftëtarin e vogël e të zgjuar.
Nuk kishte çast më të lumtur se ky për Bardin e vogël. Kuptoi se ishin krenar për të. Këtë e pa edhe tek sytë e njeriut qê kishte tani përpara. I u duk i thjeshtë dhe i dashur si një prind. I qeshur dhe fjalëpak
Skënderbeu i vuri dorën në sup e i tha:
- Të lumtë o trim, ti ke bëre një detyrë të madhe ndaj atdheut.
Ata të paktë luftëtarë që ishin aty pranë brohoritën një zëri. Ishin shend e verë.
Nuk mund që të ndodhte ndryshe në një vend që ështê në roje të lirisë së vendit të tij




Pastaj Skënderbeu i fali trimit të vogël një mëz të bukur e të bardhë.
- Vendi im i nderit është këtu. Më lejoni të luftoj kundër armiqve pranë jush, - tha trimi i vogël që u mrekullua nga një dhuratë si kjo. Bardi i Shpend Ujmirit nuk e kishte menduar kurrë këtë gjë. U ndje i lumtur që kishte mundur të bënte diçka për atdheun. Kishte justifikuar edhe besimin që i dhanë banorët atje në pyll. Ky nder u takonte edhe atyre. U kishte shpëtuar jetên nënave, motrave , pleqve, por edhe fëmijve të vegjêl që prisnin gjithë ankth.
Ah! sa gëzim. Ky dukej në fytyrën e tij fëminore
Skënderbeu e pa drejt e në sy.
- Të lumtë! Trim me trimat!
Luftëtarët brohoritën përsëri. Gëzimi këtë herë, në atë shesh mali ku ishte mbledhur e gjithë ushtria e garda, e cila me kryetrimin do ta godiste vazhdimisht Sulltan Muratin, që kishte ardhur nga brigjet e azisë, nuk kishte asnjë kufi.
Doemos, që edhe të gjithë fëmijët e tjerë, do të ëndëronin që të ishin në këtë moment si Bardi.
Tani Kruja kishte edhe një luftëtar të ri.





V


NE VEND TE EPILOGUT


Pak muaj më pas Sulltan Murati së bashku me birin e tij, princ Mehmetin, u vu sërish në udhë. Këtë herë në atë të kthimit. Me ata të paktë ushtarë që i kishin mbetur nga betejat për rrethimin e parë të kryeqendrës së shqiptarëve, Krujës, u kujdes shumë për jetën e tij. Ndjehej i lodhur. Herë pas here binte në kllapi. Në çaste agonie nën zjarrmi, fliste përçart duke përmëndur fjalë si, Shqipëria…, Skënderbeu…, Shqiptarët…U mundaaaa…
Të vinte keq që ta shihje në atë gjëndje të mjerë njeriun më të fuqishëm të kohës. Kishte çjerrë faqet që i vareshin si një tollumbace e shfryrë dhe të fyshkura, e vija gjaku rridhnin drejt mjekrës së hollë, ku në fund zgjateshin disa qime të holla, gjysëm të thinjura. Në atë gjysëm errësirë ku drita e ditës vinte shumë e pakët nga copa e purpurt e karocës perandorake, Sulltan Murati dukej këtë herê si hija e tij. Zor se e besonte njeri po ta shihte ashtu. Një çast më parë e kishte vizituar kryemjeku i oborit. Ai kishte qëndruar brenda në karrocë, gati një gjysëm dite. Ishte kujdesur që ta qetësonte me disa ilaçe nga më të mirat që kishin dalê në atë kohë. Por Sulltani nuk kishte pranuar që ti përcillte, as edhe me ujë trëndafili që rritej veçse në kopshtin e tij.
Tjetër gjë mendonte ai.
- Të bëjmë kujdes që të mbrijë në Adrianopojë– tha mjeku kujdestar i Sulltan Muratit, një burë i shkurtër brun, si gjithë turqit e me një fytyrë të vogël fëmije që humbiste poshtë çallmës së madhe e të rëndë sa një saç.
I biri, Mehmeti e dëgjoi në heshtje. Ndjeu që t’i njomeshin sytë. Këtë e mori si një përkujdesje të një njeriu që i kishte ndodhur gjithë jetën pranë të atit në pallat.
Ngashëreu. Dukej tepër i tronditur. Nuk dihej në se i erdhi keq për të atin që po vuante i vetmuar në çadrën e tij, apo për luftën e humbur përballë shqiptarëve, e ish shokut të lodrave fëminore të tij, atje në pallat, Gjergjit



Nuk kishte kaluar ende kufijt e arbrit, kur u kuptua nga mjeku i tij personal, se njeriu i gjithëpushtetshëm që kishte vënë nën këmbë gjithë Ballkanin, përveç shqiptarëve, i kishte ditët e numëruara. Madje edhe orët tê pakta i kish.
- Sulltani im, zëre se është, zëre se nuk është. I kishte thënë ai.
Djalit i erdhi keq për të atin që po i fikej pak e nga pak para syve të tij, si një gjethe e verdhë vjeshte e këputur, e vdekur, pa jetë, por që ende nuk e ka prekur tokën
I biri, Mehmeti e shoqëronte mbi kalë pranë karrocës mbretërore, e cila përkundej si në një gjumë të thellë mbi kalldrëmin e rrugës më të hershme, “ Egnatia ” që shkonte mes përmes gadishullit. E kishin ndërtuar romakët, 13 shekuj më parë. Princi përlotej, dhe në heshtje fshinte rrëkezat që shkisnin mbi faqet e holla e të varrura si të një plaku të moçëm, me cepin e pelerinës së purpurt, që të mos e shihnin ushtarakët të cilët e shoqëronin përreth. Dukej se gjithçka ishte në një rrëmujë të plotë, dhe asnjë nuk kujdesej për të mbeturit nga pas që i kishin shpëtuar mrekullisht guximit, e shpatave të shqiptarëve. Të gjithë nxitonin për këtë kthim. Në heshtje dhe të turpëruar. Pa asnjë lavdi e plaçkë, të cilat u ishin premtuar përpara se të niseshin nga Anadolli ,drejt vëndit që kishte emrin e shqipeve, por që tashmë, u ishte kthyer në një fer të vërtetë
Nga brenda çadrës së karrocës mbretërore, vinin klithma që dukeshin më tepër si vajtime.
-O bobo, ushtria ime. Ku vajti e ku mbeti? Kush ma vrau atë ? Kush ?...Oh ! Allahu im…
Sulltan Murati dukej si një buratin në mes të jastëqeve të mëndafshta. Kishte vënë gjunjët, e me dy duar lart si krah të thyera zogu, kërkonte që të zhbironte me sy përtej mbulesës në ngjyrë të qielltë, për të marrë një përgjigje nga një krijesë krejtësisht e padukshme, të cilës i drejtohej.
Mehmeti ndjeu sërish një gulç brenda kraharorit të tij. Kthehu kokën anash dhe dalloi në krahun e majtë historianin që kalëronte së bashku me komandantin e ri të jeniçerëve. Princi tërhoqi frerin e kalit e ndali
-Nuk është vendi yt këtu.
Tjetri si i zënë në faj, ktheu kalin për t’u larguar nga kreu i ushtrisë. Zuri të lëvizë pastaj në krahun e kundërt me turmat që ecnin si në zjarrminë e një ëndëre të pa treguar. Nga pas i u vu një ushtar që nxorri nga mylli jataganin e mprehtë. Arma vrastare u duk sikur preu ajrin, por në fakt rrëzoi mbi kalldrëmin e rrugës kokën e madhe të kronikanit të betejës së humbur.
-Më mirë kështu, - tha Mehmeti, - asnjë nuk duhet që ta dijë se si ne e humbëm luftën përballë shqiptarëve. As edhe kronikën, edhe pse ky do ta zbukurojë deri në atë fe, që të mos jetë më as edhe e besueshme. Ashtu siç ka bërë edhe me të tjerat në të shkuarën. Nuk duhet që të ketë asnjë gjurmë nga rrethimi që i bëmë fortesës së arnautëve të egër, të pabesit që e rritëm midis nesh, dhe që unë I dhashë shoqëri dhe vëllazëri. Por ai bukëshkalë na turpëroi faqe botës. E bëri tim atë që të vuaj e të dergjet në shtrat…
U duk se me vrasje e kronikanit, djali i Sulltan Muratit, Mehmeti, kishte mbyllur kapitullin e një lufte të nisur me bujë, përbetime për nënshtrim e ndëshkim shembullor, ndaj atij cepi kryeneç të Ballkanit që nuk e njihnin për zot. Ishte si të thuash, një hakmarje e vogël për ato ditë që kishin mbetur pas si nje vegim i largët, por që nuk duhej haruar
Ushtrisë i kishte humbur krenaria. I ishte vjedhur shkëlqimi
Binte një shi i himët.
Nga pas vinte jehona e bubullimave si daullet e vjeshtës.
Dukej sikur lajmëronin jo vetëm fitoren e shqiptarëve ndaj ushtrisë më të madhe të kohës, por edhe fundin e një misioni ushtarak, që nuk mundi t’u a grabisë shqiptarëve lirinë.

Fund



Bordo, Francë Maj - Shtator 2009

NJEREZ NE RRUGE

Kishim lënë pas brigjet italiane. Trageti ynë dukej si një lëvozhgë are dhe i vetëm, në detin e paanë. Ishim nisur që nga Londra përtej, duke kaluar tunelin e La Manshit , dhe pastaj përshkruam gjithë Francën, nga veriu në jug. Edhe gadishullin Apenin deri në portin e Barit, u duk se e bëmë "me një frymë". Plot dymijepesëqind kilometra. Dy ditë rrugë të lodhshme e rraskapitëse për gjithë familjen. Ktheheshim në Atdhe. Babai thoshte se " nuk e ndjente fare lodhjen " edhe pse ka qëndruar gjatë në timonin e makinës sonë. Nëna më ndryshe. Ankohej ndonjëherë se i dhembte e gjithë kolona vertebrale, dhe se duhej që të përballonte një " torturë të vërtetë ". Por unë e kuptoja se ata nuk thoshin të vërtetën, ose me saktë, nuk donin që ta pranonin. Këtë e tregonin edhe fytyrat e tyre të tej-lodhura.
Unë me motrën Albana, qëndronim në ndenjëset e pasme. Herë flinim rrugës e herë shihnim nga dritaret, pejsazhet që fluturonin para syve tanë, sikur të ishim përballë një ekrani kinemaje. Shumë pak pushime kemi bërë në pikat ku makina furnizohej me karburant.
E ndjeja lodhjen. Kështu edhe ime motër, e cila është një trazovaçe, që nuk ka një shoqe të dytë. Për hiç gjë ndizte edhe sherre që përfundonin vetëm pas disa minutash. Atëherë, kur mamaja kthehej nga ne, e i thoshte.
- Albana, e teprove. Nuk është mirë kështu. Respekto edhe më të mëdhenjtë.
Gjatë rrugës i ndërruam disa herë vendet, pasi asaj i pëlqente gjithmonë të shihte pejsazhe që shfaqeshin, e kalonin nga ana ime. Unë bëja si thoshte ajo. Është gjashtë vjet më e vogël nga unë.
Do të rrinim vetëm një muaj për pushime në tokën tonë.
Në port gjetëm një anije që nisej në mesditë. Ishte nga ato më të shpejtat. Pa u çlodhur nga rruga e gjatë, im atë e futi menjëherë makinën aty. Pastaj u ngjitëm lart në kuvertë. Kishte plot njerëz që udhëtonin së bashku me ne. Që të gjithë emigrante. Edhe ata kishin udhëtuar kështu si ne nga e gjithë Europa. Nëna na tha, se kishte dëgjuar komandantin e anijes kur fliste me një grup udhëtarësh, "Vërtetë që sot nuk kemi kapacitetin e duhur, por ne nxituam se nuk mund që të prisnim deri në mbrëmje. Përtej na pret një ngarkesë makinash që do të udhëtoj për në Europë "
Pasi u çlodhëm ca, unë u ngrita që ta shihja gjithë mjetin lundrues. Kisha dëshirë që të shihja detin. Ku ai e ku lumi Tamiz aty në Londër që e shikoja çdo ditë. Babai më vështroi në sy.
-Ku do të shkosh -tha ai
-Kam dëshirë që të vizitoj anijen - i thashë. Vështrova nga mamaja. Ajo gjithmonë mi plotëson dëshirat. Dhe këtë herë kështu u bë.
-Vërtetë, Arben, ai është pothuajse i rritur tani, dhe kurioziteti nuk është vetëm për fëmijët. Ka edhe mall. Pastaj, është larguar vetëm pesë vjeç. U bënë shtate vite të tjera që nuk jemi kthyer. Ai mall na solli që nga Londra deri këtu.
- Mirë - tha babai. Për një çast uli sytë në syprinën e tavolinës, ku ishin ende mbeturinat e pasdites, që posa kishim ngrënë. - Po marrim aparatin fotografik. Edhe kamerën gjithashtu. Të kemi kujtime nga ky udhëtim. Në fillim po e bëj me Ilirin.
Nëna qeshi. Albana nuk duroi më.
- Do të vij edhe unë - tha ajo me një copë kek në gojë. U ngrit nxitimthi. Harroi që një çast më parë kishte kërkuar edhe një akullore, të cilën babai duhej që ta porosiste aty në banak, ku shërbehej për të gjithë.
- Lë të vijë edhe Albana - tha babai.
Të tre i ngjitëm shkallët e dolëm në një shesh ku nuk kishte asnjë këmbë njeriu. Frynte një fllad që i a përkëdhelte kaçurrelat babait. Nuk e di pse më pëlqeu aq shumë portreti i tij nën erë. Pak brun e me sy bojë-qielli që dukeshin se qeshnin. Këtë herë portreti i tij tregonte se ishte çlodhur nga ai udhëtim tepër i gjatë. Albana kapte herë pas here leshrat e saj, të cilat luanin me erën e detit, dhe mbështeste mjekrën në kraharor duke pulitur sytë jeshil e të mëdhenj. Bluza e verdhë gufonte, e dukej se era e lëpinte atë përbrenda, ashtu siç kishte bërë ajo një çast me parë me akulloren, që sapo e kishte përfunduar kur u ngjitëm në plate. Ndjehej një aromë e kripur deti. Babai më tha se " ishte nga leshterikët dhe gjallesave nën sipërfaqen blu. Aromë jodi ". Shikoja përpara ku maja e anijes çante ujin si me thikë. Ai hapej menjëherë sikur ta kishe prerë, e rrëshqiste poshtë në sipërfaqen e metaltë të gjigandit tonë fluturues, që mua më dukej se ecte me shpejtësi marramendëse për të arritur bregun tjetër.
Unë kisha marrë me vete një dylbi, që nëna ma kishte blerë për Vitin e Ri në magazinën e madhe, në qendër të Londrës. E ruaja me kujdes. Shihja ndonjëherë nga dritarja lumin e portin e jahteve që kishim përballë. Pas tyre vinte bregu tjetër. Hapësira e ujit nuk më dukej fare e vogël ,sa herë që hidhja vështrimin e dylbive përtej në pafundësi. Këtu nuk më shfaqej asnjë breg në dylbi. Hapësirë blu. Sa mirë.
Babai më bëri disa pozo aty në parmak. Edhe Albanës gjithashtu. Pastaj me kamer na regjistroi kur qeshnim e lëviznim të shkujdesur mbi kuvertë. Albana herë pas here vraponte, e flokët e verdha sërish i a hapte era mbi supe. Unë e mora inat.
-Pse qesh si budallaqe? -
-Budalla je vetë - tha ajo e më shtyu.
Unë deomos u nxeha. I dhashë një shuplakë faqeve e ajo përnjëherë qau. Babai po filmonte një pulëbardhë që sillej rrotull nesh, uli kamerën e na pa të dy.
-Ah,! jo kështu. Albana është më e vogël se ti. Ne po bëhemi gati që të shikojmë brigjet e Atdheut, ndërsa ju të dy ziheni. Ti tani je më i rritur dhe e kupton mallin për tokën që kemi lënë.
U duk se kaloi shpejt ky moment. Albana sikur të mos kishte ndodhur gjë, filloi që të qeshte përsëri. Luante si më parë duke shkuar sa në njërin cep tek tjetri. Herë vraponte dhe herë shikonte me kuriozitet poshtë sipërfaqen e detit.
-Jemi afër - tha babai. Pulëbardhat nuk largohen shumë nga brigjet.
Ndjeva nga pas që të vinte një udhëtar tjetër. Ishte vërtetë një burë i shkurtër me mustaqe të kuqe. Me një bark të fryrë më kaloi pranë indiferent. Mbante në dorë një aparat dhe u mbështet në parmakun përballë. Unë pastaj lëviza dhe u afrova tek babai që kishte zënë vend pranë sallës së komandimit. Albana kishte mbështetur ballin në xhamin e trashë të derës. Po ma bënte me dorë. Në fillim nuk e kuptova. Kur i u afrova syri më rroku pas saj një sallë me aparate. Aty drejtohej anija. Brenda dy njerëz me uniforma të bardha. Një prej tyre rinte i përkulur mbi një tavolinë të ngritur, ku ishte hapur një hartë e madhe, dhe lëvizte mbi të një kompas, ndërsa tjetri kishte mbështetur dorën mbi një levë të vogël e vertikale.
-Është timoni i anijes - më tha im atë që u afrua edhe ai në çast.- Oficeri tjetër po llogarit distancën që na ka mbetur deri në brigjet e atdheut.
Albana si gjithmonë e padurueshme. Lëvizte përpara xhamit duke u hedhur, e thërriste duke përplasur duart, sikur të kishte zbuluar diçka.
- Shoferi i anijes. Shoferi i anijes...
I tërhoqi vëmendjen njerëzve që ishin brenda asaj salle me shumë hapësirë dhe dritare të mëdha. Përtej dukej sërish deti me valët e lehta që lëviznin brenda sipërfaqes së tij. Oficeri që ishte përkulur mbi hartë, ktheu kokën nga ne e vuri buzën në gaz.
Ndërkohë, babai po bisedonte me të sapoardhurin në atë shesh të vogël, mbi kuvertën e anijes. Unë e tërhoqa Albanën duke i a kapur dorën fort. Ajo nuk pranoi. Nguli këmbë për të qëndruar aty. Hodha edhe një herë vështrimin nga salla, dhe dallova që oficeri i hartës e vendosi kompasin mbi tryezë. U largova si i zënë në faj.. Albana bën vazhdimisht faje, dhe unë e ha. Kështu ndodh gjithmonë midis nesh.
Babai që andej, kuptoi se kishte ndodhur diçka.
- Ç'është?
- Hiç babi, Albana si gjithmonë. I ra xhamit të anijes me shuplakë - i thashë unë, që nuk më erdhi mirë, pse babai u drejtua nga unë.
Nuk isha fajtor.
- Albana, mos shqetëso të tjerët. Aty drejtohet anija.
Motra më mori inat. Më shau nëpër dhëmbë e nxitoi për tek babai. Përsëri nuk më erdhi mirë. Si është dhe kjo Albana. Nuk i lë njerëzit të bisedojnë. U mbështet aty në parmak. Hodha vështrimin nga brigjet që lamë pas, për të parë lëmshin e zjarrtë të diellit, që dukej se do të rrëzohej mbi det. Në fund të anijes dy vija të bardha me shkumë, më krijonin idenë e një rrugë të cilën po e linim pas me shpejtësi
Ndjeva se u hap dera. Pashë që doli oficeri i hartës. Më buzëqeshi përsëri. Pastaj ai lëvizi ngadalë mbi shesh. Kontrolloi poshtë parmakut të djathtë. Prej andej vinte një melodi. E dija se aty ishin një grup turistësh të huaj që kishin një kitare. E kisha parë veglën sapo u vendosëm në një tavolinë pranë. Me siguri ata këndonin në këtë moment. Udhëtonin me ne për të vizituar atdheun tonë. Edhe ai që bisedonte me babin, shok i tyre duhej që të ishte.
Oficeri tani po përkëdhelte flokët e Albanës. Ai diçka bisedonte me të. Sigurisht në anglisht, se vetëm atë gjuhë e thante ajo. Shqipen e fliste si një angleze e vërtetë. Kur u afrova unë, oficeri i anijes kish nisur një bisedë me babanë dhe turistin e huaj.
- Duket se anija mezi e çan Adriatikun - tha njeriu me bark të fryrë.
Tjetri mblodhi supet sikur donte të thoshte, se nuk ishin shumë pasagjerë në mjetin lundrues
-Ju keni mbledhur për këtë udhëtim vetëm ne që kemi qenë në sportelet e paradites. Në orët e mbrëmjes është fluksi i lëvizjes. Kështu ka ndodhur gjithmonë, sepse nuk është e para herë që vij si turist në Shqipëri - tha buri me mustaqe të kuqe, që mua mu duk se ishte danez.
- Vërtetë ashtu është. Këtu peshon malli i këtyre emigrantëve, për atdheun që i pret në ato brigje.
Oficeri drejtoi dorën andej nga po ecte trageti, dhe vuri përsëri buzën në gaz.
Turisti heshti. Pastaj tundi kokën e qeshi.
- E the bukur. Kjo është e vërtetë. Malli për atdhe gjithmonë ka peshë...
Dy orë më pas u kthyem sërish në atë shesh. Këtë herë morëm edhe mamin. Gjetëm edhe udhëtarë të tjerë. Emigrante ashtu si ne që kishin marrë rrugën e kthimit. Të gjithë shikonin në horizont ku përpara shfaqej një breg. Ishte larg... tepër larg. Dukej gri, si një vijë që zgjatej aty ku takohej deti me qiellin.
Babai është bërë i heshtur me vështrimin andej. Mamaja dukej sikur do të thoshte diçka, por fjalët nuk i dilnin nga kraharori. Dallova që sytë i u lagën e u bënë më të ndritshëm. Albana kishte kokën pas. Në një moment me tregoi diellin. Ai si një stërlinë e zjarrtë angleze, ishte zhytur përgjysmë në hapësirën e kaltër të detit, në brigjet ku u nisëm. Dukej se bënte banjën e mbrëmjes.
- Shiko, shiko përtej, Atdheu - tha një djalë i ri që ishte në shoqërinë e një gruaje të moshuar, e dy vajzave të reja të rritura si ai.
Këtë herë nuk i pashë dot brigjet. Mbylla sytë fort. Kuptova se perëndimi i diellit më kishte mbetur brenda tyre. Pastaj sikur të isha zgjuar nga një ëndërr e keqe më reflekse dritash verbuese, kërkova dorën e mamit. Në një moment e kapa atë, dhe e shtrëngova fort. Albana rrinte përpara nesh sikur ishte në një tjetër botë. E mbështetur në parmak shikonte brigjet, që këtë herë, mua mu duken më të afërt. Si një dorë e shtrirë drejt nesh, ndofta për të na uruar; " Mirëseardhët, bij ".
- Shqipëria, babi, mami, Shqipëria....Sa e bukur. Erdhëm. - thërriste sërish Albana duke përplasur fort këmbët mbi dyshemenë e metaltë të kuvertës së anijes, e duke e valëvitur pëllëmbën e dorës së djathtë lart, si nje flamur që era e detit palët i a shkund
Ishim kthyer.

FATKEQSI NGA SUZI

Isha në koridor kur ra zilja e parë e telefonit. Ndërsa shkova e mora dorezën, sinjali nga ana tjetër e telit u ndërpre. Në vesh dëgjova një « pip » të zgjatur. E ula menjëherë, dhe u ktheva sërish në koridor për të hequr këpucën tjetër, që më kishte mbetur ende në këmbën e djathtë. Ishte mbasdite, dhe dielli i shtatorit digjte më shumë se në mesditë. Kështu bën vazhdimisht në qytetin tonë buzë oqeanit, sipër Gjirit të Biskajës, në të tre stinët e vitit me ngrohtësi. Ime shoqe ende nuk kishte ardhur nga puna, dhe mua më duhej në atë çast që të merrja një dush. Ndjehesha i lodhur dhe çuditërisht doja gjumë. Kjo mbase, se gjatë natës nuk kisha fjetur mirë. Nuk isha ngopur. Kur po mendoja se pas zhveshjes do të shkoja shpejt e në dush, telefoni lëshoi zilen e dytë. E mora qetësisht receptorin.
- Kalemi jam, a ti Durim je ?
- Po – i thashë me gjysëm zëri. E njoha menjëherë ish komshiun tim nga shqipëria me të cilin kishim banuar pranë e pranë, disa vjet në këtë cep të Europës.- Si je ti o Kalem? Si i ke nga shtëpia? Po Suzi dhe vajza si janë?
- Vajza mueerë bre, or tej, por për Suzin mos më pit hiç. I kemi ndamë gjanat. Të tana, bre. Qysh mbramë. Tani do të jetoj veç. Sun durohet hiç ajo shtrigë, se që ta dish ti, bre, ma ka nxi e korrit tanë jetën me kët qi m’ka bà. Luj venit bre burrë.
- Po më vika keq, Kalem – thashë instiktivisht pa e menduar gjatë se ajo frazë nuk duhej në atë moment.
Tjetri heshti një çast, dhe unë kuptova se ai po kërkonte fjalën e duhur, që duhej të shprehte dramën e tij në çift, por edhe vendimin, që në një farë mënyre do ta justifikonte përpara meje.
- Hiç bre, hiç, mos ki gajle. Suzi i a bëri vetes. Ti e di që asaj i kishte hipun në kokë, bre, se duke qenë mësuse, dhe unë një cop mekanik i thjeshtë, i duket vetja se asht’ kurkushi. Asgja s’asht, ta thotë Kalemi ty. Nuk ka ranë llafja ndonjiherë, por asht e vërtetë qi un’ e kam dashun fort, deri në marrosje. Ajo kish ardhun në qytetin tonë të vogël pej Tirane, dhe me ta thane të vërtetën, e rrihte fort e tepër nalt. Bani disa here përpjeknie për me u trasferu, por nuk i a dhanë se. Unë e ndalsha se here që po e shihja vetëm në qytet, por ajo po më dredhonte sapo më shihte në rrugë. Je i shëmtu tek zoti, m’thosh, sun po të shoh me sy. Mu hiq... Ishte ma e bukur Suzi se sa sot. Gocë mo-o. Meeer, i thosha. Unë e dijsha se më tepër se sa bukuria eme në kët’ mes ishte zanati. Punoja në park si xhenerik. Erë vaji, nafte dhe benzine bashkë gjeje tek un’ bre. Ajo kërkonte erë kolonje. Kët’ mund ta gjente veç tek kolegët e vet, apo tek ndonji gjal që ish në zira. Eh…po aj qiteti inë i kish të paktë, se. Un’ nuk i u ndava. E ndiqja kamba – kambës. Kështu na zu edhe rania e komunizmit. Hej, bre, bre. Të tanë zunë rrugët e ikjes. Nuk mbante ma hesapi për kërkush. I vajta në odë. E gjeta duke qa. Nuk kish ku të ikte. Në Tiranë jo se jo, se edhe atje njerzia e saj kish marrë rrugën. Sekush kërkonte fatin e vet, bre. Më kish thanë Ademi një orë ma pare se njerzia asht’ turr e gjitha për në Durrës. Shkoi menjëherë n”ship t’vet për me gatit robt për rrugë. I thash edhe un’, prit pak se do vij. E ne çast mendja më shkoi tek Suzi. Thashë, po i baj zë dhe po e marr me vete. Me kët rast bahemi burr e grua. Por nuk dija në se do të pranonte, se. E dija meeer qi ish tek shpija e vet, nji dhomë tek pallati i beqareve, aty tek shpija e kultures. Makinën e Demit e kisha rregullu nji nat’ ma parë. Nuk dija kurfargja për Durrsin. As Demi jo. Kët e kisha shok aty n’ndërmarrje.
I thashë Suzit; a po vjen. Ku? më puet ajo. Përtej detit ikim. Të shpëtojme nga ky ferr. Të jetojmë atje si burr e grua. Të bajmë edhe fmij si gjithë robt e kësaj dynjaje.. Më pa drejt e n’sy. Tundi kokën. Sun e aprovonte dot. S’kishte besim. I thashë prap. Këtu jemi ti mësuese e un mekanik, por atje, bërra me dorë nga deti, do të jena të barabartë të tanë, emigrantë. E kish marrë vesh për Durrësin, dhe për njerëzinë qe ish nisur për atje, nga radioja. E kam nji makinë direk për atje. Më pret shoku jem, Demi, me familja e vet. Po na pret. Pas kësaj më pa drejt e në sy. Dua qi t’marsh një vendim tani i fola e nuk i a ndava sitë bre.. Nga kjo derë ne dalim veçse burrë e grua. Në qoftëse s’vjen, un për tre minuta njisem vetëm. Do ta gjej nji tjetër pastajna.. Suzi u ngrit e shkoi tek dritarja. Pa jasht e fshiu lotët. M’u kthy ; në qoftëse ti e ke me të vërtetë, unë do të jem e jotja për jetë, m’tha. Kaq mu desh at’here. Fluturuam dhe kapëm Durrësin. Me Demin e familjen e tij e zumë një pej vaporëve që ishin në port, dhe në mesnatë çamë detin. Në fillim ishim bashkë me shokun tem, por pastajna u ndamë. Ai shkoi qi t’jetonte me disa të afêrt të grues së vet në Siçili. Ky vend mu nuk më pëlqeu. Pas tre ditësh u ktheva dhe shkova në veri të italisë. Ndejta katër vjet. Aty na lindi edhe vajza, Ana Maria. Nji kushurini em që jeton në Londër më tha qi, shko n’veri të Francës, se pej aty e kam të lehtë qi t’marr në Angli. Zana mbaronte për ket vend. Dinte edhe pak anglisht. Un hiç, bidivi. Por ama gjuhën italiane e kapa shpejt, bre. Kështu si frëngjishten që e flas tani. Kështu qëlloi që pastajna u bamë bashkë, bile në nji pallat, sepse kushuriu më haroi dhe nuk e mbajti fjalën, bre.
- Sidoqoftë, Kalem, unë ruaj shumë kujtime nga ty dhe nga Zana. Kemi kaluar mirë. U vlerësoj. Sidomos Zanën e cila pas ikjes tënde me punë në atë qytet ku po jetoni tani, që përballoi e vetme me vajzën jetesën për një vit e gjysëm, edhe pse e mbaje ti financiarisht.
- Por ndodh miku em, ndodh, bre. Gjithçkah e ka një cak. Zanës i hipi përsëri në kokë. E di ç’më bante kur erdhëm këtu?. Filloi që të mos duronte ma erën e benzinës e të naftës. Po un në garazh makinash punoj. Aj asht edhe zanati tem. Xhvishu, m’thosh sa futesha tek dera. Shko drejt e në banjo. Anash murit pa e cak fare rrugicën e tapetit të shtrueme, sepse nuk donte që ti a bante askërkush pis.Mi hidhte robat ashtu siç i hedhin qenit të shtpis nje copë bukë, bre. Po un i sjell bre ,mbi dymijë euro në familje. Dhe pas dushit m’thosh; zi vend e mos lëviz. Qëllonte që më dilte vajza përpara sapo kaloja pragun, ajo këlthiste, mos e prek se asht i tanë pis. Vajza frigohej. Nuk dinte se ç’të bante. Mua më linte në nji dhomë e vetë rinte në nji tjetër. Prej kohësh nuk bënim jetën burr-grua. Rrallë ndonjiherë A e di, Durim, se ç’po më thonke Suzi ; Burrat janë si puna e kohës, nuk ke ç'ban për ta ndryshuar. Ata janë si bananet, sa ma shumë qi kalon, aq ma shumë squllen. Demek, un nuk ndryshojsha, si koha, dhe se isha squll fare. Por ishte ajo se, që më kishte heq prej defteri, si atje në qytetin tonë. Mirë që atje ishte mësuese, siç i thonë, intelektuale mo-o, e un puntor i thjeshtë, këtuna veçse pastruese zyrash ka punuar kur ish aty tek ty, e sot rri gjith ditën n’shpi. Nji her mendova se mos asht e s’mut. E vizitove tek mjeku i nervave, sepse më thosh përsëri; burrat janë si pija, të kënaqin po për fare pak. Ka thanë edhe kët: Burrat janë si puna e borës nuk i dihet kurrë kur vjen, sa centimetër dhe sa do durojë. He, le-le… Nuk ka gja për mu, m’tha mjeku. Rri e bë qejf në shpi i thashë, se tash nuk po t’mungon gjô. Shijo jetën. Por s’ndejtshe dot, bre. Kërkoi punë. Gjeti. Pastron tash e tre muaj pallatet në nji lagje të sipme. Filloi t’vesh edhe fustane e funde të shkurtna. I fola ij here. Rri m’tha, se nuk merr vesh nga jeta ti Kalem. Ti e di që un si du burrat, sepse ju jeni si fotokopja, vetëm për riprodhim…
- E mira ishte që ti dhe Zana të mos shkonit deri në këtë pikë. Një çift e gjen gjithmonë një mundësi mirëkuptimi dhe bashkpunimi për ta ruajtur lidhjen e tyre. Në këtë mes është arsyeja. Në fakt ju që të dy jeni njerëz të mirë. Unë do të këshilloja, që edhe për hir të asaj vajze që është tashmë midis jush, të gjendet një urë e besim reciprok për ta kaluar këtë situatë.
Ndjeva nga ana tjetër e telefonit se Kalemi ndali frymën. Pastaj sikur të ishte kujtuar për diçka, nxitoi e më tha:
- Jo bre, jo, Durim. Asht’ gja që s’bahet ma. Shumë e kam duru. I kam vanë peek. Pastaj, kur ajo si nanë qi asht, nuk mendon për pjellën e saj, doemos që gjanat do të katandisen k’shu.Nuk i kam asnji faj bre, asnji. Ajo vetë e mori vendimin. Asht ba si kulçedër. Nuk do as burrë as burra. Vetë thot se : Burrat janë si pushimet, nuk zgjasin kurrë aq sa duhet. K’shu bre. Mua më ka pas gjithnji n’krah për shpi. E kam mbajtur me këto shpatulla, bre, çdo dekikë, dhe se kam lanë bosh nga financa asnjiherë. Ti vet’ më ke pas thanë aty, qi i kam duart si flori. Si ka mungu asgja Zanes teme. Ka banë ç’ka desh. Nesret do ti vete e do ti kërkoj të tana teshat, se më duhet me jetu k’ndej. Skam asgja për me vesh. As do brekë për me i ndru. Por më fal miku em, më fal, se ti ke edhe hallet e tua. Unë të fola në telefon, sepse e di meere qi ti me do e më ke dash gjithnji.
- Kalem, nxitova unë kësaj rradhe, ndërsa kuptova se njeriu që po me fliste në telefon dhe që ishte shqiptar ashtu si edhe unë, ngashëreu. Ndjeva dhimbjen e tij. – Bëre mire që më ke telefonuar, sepse ne duhet që ti ndodhemi njëri tjetrit, aq më tepër që jemi në emigracion. Kemi nevojë qoftë edhe për një fjalë të mire, kurajo, ndihmë, apo edhe këshillë. Por unë përëri ngul këmbë dhe shpresoj se ju të dy me Suzin do të mund që ta gjeni një mundësi tjetër afrimi e bashkimi, ashtu si më pare. Pres që të më telefonosh nesër përsëri, ndoshta me Suzin, mik.
- Mirupafshim e të fala nga shpija, o Durim. Asht ba si shtrigë, - tha duke i rrëzuar fjalët Kalemi nga ana tjetër e telit, atje në qytetin e tij te ri, në periferi të Parisit.
Kisha haruar që të lahesha. U kujtova, dhe mora rrobat dhe bëra dush. Nuk fjeta atë pasdite. Gjumi më kishte ikur, por lodhja jo. Historia e Kalemit dhe e Suzit më futi në mendime. Lulit, gruas sime kur erdhi më vonë, nuk i thashë asgjë për ish komshijtë tanë, ndonëse ajo nuk para shoqërohej shumë me Zanën, kur ishte pranë nesh. E priste dhe e përcillte sa herë që na vinte në shtëpi, por nuk shkonte tek ajo, veçse me raste sebepesh kur ishim bashkë. Besoja se familja nuk do të prishej, edhe pse Kalemi here - herë më dukej, se nuk ishte për Zanën. Kishin diferenca në mentalitet e formim, por edhe në kulturë.
Të nesërmen pasdite, prita që të më vinte përsëri një telefonatë nga Kalemi, por ajo nuk erdhi. Dy ditë më vonë ai më doli në telefon. Ishte përsëri mesditë dhe unë u gjenda i vetëm në shtëpi.
- Durim, e ndamë mueer muhabetin. Eshtë e padurueshme bre. I vumë peek. – tha.
- A i kërkove, Zanës, që të mereshit vesh edhe një herë – pyeta duke ngritur zërin sikur ta kisha përballë për ta këshilluar përsëri.
- Jo, bre, jo. Me atë që më kallxoi tash, asht krejt e pamundur që të vazhdojmë e të jetojmë bashkë të dy. A e din çfarë? Me një tjetër ka shku. Më ka tradhtu, o Durim, bre.
- Dhe këtë ta ka thënë vetë me gojën e saj.
- A je derdimend, a ban vetë , o Durim. Po Zana më tha e kush tjetër. Ma tregoi fije për fije, si dhe kur.
- Mbase e ka trilluar nga inati – i thashë këtë herë qetësisht – Ka dashur që të shfryj kundër teje.
- E ka bërë. Ma tha sapo unë i a kërkova ashtu siç më the edhe ti, or mik, atë mundësinë e bashkimit, që ta rrifillonim edhe një herë nga e para. I kujtova se në mes nesh është edhe vajza nëntë vjeçare. Më uli përballë dhe i a nisi. Sipas saj unë nuk i paskam dhanë dashninë e duhur. Dhe kjo i ka munguar gjatë lidhjes sonë. Demek, unë nuk kam qenë i vëmëndshëm me atë. Po pse , gjithë këto të mira, plaçkë e katandi nuk i ke prej meje i thashë. Kam sjellun lekë me grushta në shtëpi, pej zanatit që kam si mekanik makinash, moj Zanë, qi asht ma i kërkuemi kësaj evrope. Ça ke dash vetë, me ngranë e me pi, sipas qejfit tand. Nuk të ka munguar asgja, hiç, bre. Po a e di si më tha ajo ? Ri aty Kalem e mos bzaj. Boll të kam duruu. Jam ndjerë gjithe jetën me ty e vetme, pa asnjë përkëdhelje, pa asnjë fjalë të ngrohtë zemre. Dhe kët ngrohtësi më duhej që ta gjeja në një vend. Prita boll. Pastaj vendosa që ta kërkoja. Ti erdhe me punë në ket qytet dhe më harove mua, krejt. Tre herë ke ardh, dhe at’here ta kam lyp, por ti më thoje se ishe i lodht nga puna. Pas një viti pastaj e ndava mendjen dhe shkova me një mashkull tjetër. E ka banun me të, bre
- E pabesueshme, Kalem – thashë sa për tu ndodhur në bisedë, kur kuptova se ai ngashëreu përsëri.
Ai nuk u përgjigj. Heshti pa mundur që të flasë dot. Më erdhi keq për të, dhe për dramën që po kalonte në ato çaste. Nuk ishte koha që ta gjykoja atë njeri. Madje, as që më takonte që ta bëja këtë, edhe pse shoqia e jetës së tij i kishte thënë krejt hapur, që nuk kishte bërë detyrën e burit në një jetë bashkshortësh. Ishte haruar pas të tjerave, parasë, të mirave materiale që kishte mundur që të sillte në familjen e tij. Por këto asesi nuk mund që ta kënaqin një grua në jetë. Kuptova që Zanës i kishte munguar lumturia e vërtetë. Por tani ishte vonë edhe për Kalemin…
- Degjo ti shoq – foli ai. A e di se me kë më ka tradhëtuar Zana ? Me cilin ka shku ? Me shoferin e linjës 21, aty. Kalon pranë pallati ku kam ndejtur edhe unë dhe të çon në aeroport. Kishte qenë një magjup, bre. Nga ata që e kanë lëkurën si bith kusie, afrikan andej nga jugu. Zimbabe i a thonë vendit k’tij klysh kurvës. Ja, k’shu bre. Veç nji herë e kishin ba at’ punë. S’un duroja dot, më tha pastajna, Zana. Nevojë biologjike sipas saj, mo-o. A e di ç’ke ti, Kalemo, tha për së fundi, pa qitu jasht e mos ti shoh më sitë. Dil nga jeta jeme së bashku me gjith ato pare qi po më sjell, se boll kam duru si femër. Burrat janë si vendet e parkingut, vendet e mira janë të xanun, të tjerat nuk bëjnë. Nuk mund qi të rri ma duke bërë kodoshen dhe gruan e keqe pas shpinës së burrit. Do të ta gjej edhe unë nji vend parkingu Kalem. Vajzën do ta rris vetë. A po më digjon, bre?
Kalemi priti që unë të flisja, po ç’mund që ti thoja atij atë cast.
- Or, tej, o Durim, a e di se para kam çuar në shpi vitin që ka kalue? Tridhjetepesëmij euro, or tej. Nuk janë pak. Pare djerse janë të tana. Kam punuar me orar të zgjatur. Ç’ar ti bëj un Suzit ni tash? S’un ka duru dot. Kishim kohë edhe për ato palo punë. Fatkeqsi. Dhe kjo ka ardhur prej Suzit, bre. Ç’ar të thom tjetër. Ruajna zot nga gra të tilla si Suzi.
Kalemi qau. I a ndjeva ofshamën pas fjalëve të fundit që i belbëzoi me ngashërim. Nuk i erdhi turp.
Në mbëmje, i thashë gjithë historinë time shoqeje, Lulit. Ne e kishim kuptuar këtu, më tha ajo, kur mungonte Kalemi. Kishte rënë në sy me atë urban. Lëviste shpesh. Më tha një ditë Naxhoja, gruaja e gjirokastritit që punon në ndërtim. Dyshonte. Një portugeze që jeton dy pallate larg nesh kishte thënë se, gruaja që udhëtonte vazhdimisht me të njëjtin shofer, ishte nga vendet e ish jugosllavisë. Por ajo nuk e dinte se nga ishte Zana. Unë nuk kam dashur që ta besoja. Tani që ajo e ka pohuar vetë, bëj edhe lidhjen për çka është folur përpara. Nuk di se si të them. Të vjen keq edhe për vajzën e vogël, Ana Marinë.
Në muaj më pas Kalemi më telefonoi përsëri. Këtë herë ndjehej i gëzuar.
- Jemi bashkuar me Zanën. Ti kishe të drejtë mik. Ashtu asht, siç më ke thanë ti. Edhe un’ ashtu kam mendu. Historinë e tradhëtisë, me atë zezakun e ka shpik nga inati. Inat femne mo-o. Un’se kam puet hiç qi at’ dit qi ma tha. Nejse i vuna kapak tani. Mora ato dy plaçka dhe u ktheva. Po përsëri Zana më flet e nuk më pranon të futem tek shpija pa bërë dushin. Vajzën kët here e ka lanë që të rrij veç me mu, edhe në fund javë, ku ajo del me shoqet e punës e vjen në mesnatë. Falimenders prej teje.
U bë mire kështu, mendova unë. Kalemi do të kujtohet edhe për detyrat e tij si burrë shtëpie, se të tjerat nuk u mungojnë. Shpëtoi familja…
Dy ditë pas Vitit të Ri, shkova tek “Viktor Hygoja”, rruga që ka një lokal ku mblidhemi zakonisht në fund javë tre shqiptarët e vetëm në këtë qytet, sa për të pirë një kafe dhe për të folur shqip. Kishte rënë një shi i rrëmbyeshëm që në mëngjez. Por qielli ishte ende i mbarsur dhe ai mund që të kthehej përsëri. Shkova pak më vonë se dy të tjerët. Porosita kamarierin për kafenë dhe zura vend në tavolinë ku gjendeshin dy shqiptarët e tjerë. Kuptova se ata po flisnin për Kalemin e Zanën. Dinin gjithçkah. Elektriçisti elbasanas kishte shkuar më shume me ata. Me siguri që Kalemi i a kishte hapur barkun edhe mikut të tij, ashtu si edhe mua. Kish kërkuar ngushllim për atë që e kishte quajtur fatkeqsi nga Suzi. Por historia e tij familjare ishte kthyer tashmë në një tavolinë. Nuk më erdhi mire. Bëra të paditurin dhe të painteresuarin për një problem që në fund të fundit i përket dikujt, dhe që natyrisht është pjesë e jetës së tij. Refuzova që të flisja ndërsa mora filxhanin që më solli kamarieri. Pagova.
Elbasanasi tha se tani Suzi po shkonte me një algjerian të gjatë që ishte edhe përgjegjësi i saj në pastrimin e rezidencave të lagjes ku punonte ajo. Eshtë bërë si pjestar i shtëpisë. Kalemi nuk bën asgjë pa pyetur Ahmetin nga fisi i berberëve të algjerisë. Këtë i a kishte thënë një patrioti i tij elbasanas që jeton në atë qytet.
- Ky qenka vërtetë lajm. Suzi paska mbritur në veri të afrikës – foli gjirokastriti murator, dhe e vendosi filxhanin bosh në tavolinë. U rehatua në karrike dhe u kaloi gjuhën buzëve të tij të trasha e të fryra gjithë tul.
- Nuk ke ç’ti bësh, kjo është fatkeqsi.
Elektriçisti, mik me familjen Jonuzi, tundi kokën me keqardhje duke menduar sigurisht për burrin e Zanës.
Jashtë shkrepi një vetëtimë që u duk se flakëroi e ndezi gjithçkah. Të dy miqtë e mij të tavolinës m’u dukën atë çast si një negativ filmi, të zbardhur e krejt pa jetë. Një erë çamaroke ngriti disa gjethe gjysëm të lagura që kishin zënë vend në qoshen përballë. Pastaj një krisëm që drodhi xhamat e që u duk se ishte aty pranë nesh.
Unë ndjeva kafen që më dogji në dorë.

CIGANIA ME SY JESHIL

E quanin Fikiri. Nuk ishte fort i gjatë. Esmer, mustaqedirsur që i harkoheshin nën cepat e buzëve. S'kishte mbushur as të 19-tat. Vetullzi. Arixhi nga ata të Elbasanit që jetojnë tek "Ura e Bakallit". Prej dy muajsh "sodiste" krejt veriun e kontinentit pas zbritjes nga gomonia atje në Brindisin e largët. Kishte kaluar sa tek njëri shtet, tek tjetri. Por gjaku i arixhiut është i çuditshëm. E ndjen erën e tij qindra kilometra larg kur është fjala për të gjetur një mike. Nuk mund që të bëhej ndryshe. Kështu i ndodhi edhe Fikiriut tonë që nuk dinte se ç'të bënte kësaj Europe pas odisesë së mbritjes këtu me trena. Por të "shkuara e të haruara", kështu e ngushllonte veten ndërsa sorrollatej pa asnjë punë e pa asnjë shpresë ku sot e ku nesër. Nuk kishte mundur që të niste një punë, ndonëse pasi la Gjermaninë sipas një këshille të një shqiptari që kishte takuar rastësisht në Këln, këmbët e kishin sjellë në një prej vendeve të ulta, Hollandë. Gati një "vrap pele" nga Gjermania, pasi kufiri që i ndan në fakt nuk ekziston, e njeriu e ka gati të pamundur që të orientohet nëpërmjet kësaj hapsire, që jeshilon edhe në dimërat e acartë që nuk janë të paktë në këto anë. Fikiriu preferoi veriun e këtij vendi, pasi atje i kishin thënë se kishte një port shumë të madh pranë një qyteti si Roterdami, një deti të trazuar, dhe që mund të gjesh punë. Mbase këtu do ta realizonte edhe ëndërën e vjetër të rrefugjatit.
Pranë një qendre banimi në periferi të këtij qytetit të stërmadh e gati pa kufi midis hapsirave blu e jeshile, syu i zuri një arixheshkë të vogël, që nga shtati nuk ishte se kushedi çfarë. Gjë e zezë, rrumbullake e topolake si gjithë fisi i saj në këtë botë. Ama, për Fikiriun tonë, zemra "tang e në vend". Arixheshka kishte sy të bukur e të jeshiltë me formë si të bajames. Kjo ishte e vetmja shigjetë që të plagoste, duke të hedhur siç thotë shkodrani, "dekun e në dhe". Por Fikiriu që nuk kishte shumë eksperience nga kjo anë, ndonëse moshatarët e tij kishin nga dy fëmijë atje në komunitetin e tij të largët, në krahun e majtë të rrugës që të çon për në Korçë, nuk ra menjëherë "drejt e brenda". Në fillim, ca nga ndrojtja e turpi, e ca se ishte në dhe të huaj, priti rastin kur "sy jeshilja" u shkëput disa metro larg nga komuniteti i saj, pranë një qendërrethore rruge që kryqëzonte lëvizjen në një prej lagjeve lindore të hyrjes së qytetit të madh e të zhurmshëm, e i ndaloi djalit tek këmbët.
Në fillim i foli hollandisht.
Tjetri nuk u përgjigj.
Pastaj gjermanisht.
Fikiriu heshti.
E përshëndeti anglisht.
Djali rinte ftohtë;
- Mos jeni francez?
Fikiriut nuk i lëvizi qerpiku
- At’here, spanjoll.
Djali mori frymë thellë, pasi e ndjeu veten keq.
- Ju doni të thoni që nuk jeni as edhe Italian?
Arixhiu i Elbasanit tundi kokën në shenjë mohuese
Vajza plasi. Pastaj sikur të ishte kujtuar për diçka, i hodhi një vështrim të shpejtë në fytyrë ezmerit me mustaqe të dirsura. I foli në gjuhën e tyre që është pothuajse e njëjtë në të gjithë rruzullin. Me atë merret vesh kjo racë me origjinë nga jugu i azisë
Djalit i ra një ngjyrë tjetër në fytyrë që anonte nga e kuqia e ndezur.
...E gjetën gjuhën shpejt. Vajza që nuk i kishte mbushur as të 16-tat, kaq pranë i u duk Fikiriut si një statujë me gjoks të ngritur, ku dalloheshin lehtë dy thithkat e kuqe nën sutjena nga një bluzë verore gati e tejdukshme. Djali u ndez shpejt. E kapi për dore dhe ja përkëdheli atë midis dy shuplakave të tij, që në atë çast dridheshin nga një ndjenjë e brendëshme nën një frymarje të çregullt.
- Do të vish me mua - tha ai
- Ku ? - pyeti arixheshka e vogël
- Bota është shumë e madhe dhe ka vend që të jetojmë edhe ne të dy, përgjithmonë.
- Si?. Përgjithmonë-ë-ë?
- Përgjithmonë. - tha arixhiu i Elbasanit
- Po unë kam babain. E njeh ti atë? Eshtë i pari i gjithë ciganëve këtu e në Gjermani. Shet televizore
- Po babin tim e njeh ti? pyeti 19 vjeçari nga shqipëria.
Vajza ngriti supet.
Edhe ai është industrialist i madh. Ka shume uzina në të gjithë europën.
- Ç'farë tipi e ke makinën ti?
Tjetri u vu në hall. Kroi kokën duke mos i a ndarë sytë arixheshkës me sytë jeshile, e në formën e bajames. Ajo i rrinte përballë si një nimfë, e guximshme, e me një lloj krenarie që shkonte përtej moshës së saj. Dukej e sinqertë, por edhe e përkëdhelur njëkohësisht.
- Më pëlqen që të jem sportiv – i u përgjigj djali pa ditur se ku ta çonte këtë herë vështrimin e tij, por edhe për t’i u fshehur pyetjes së vajzës që në fakt po e turbullonte që nga çasti i parë kur i u shfaq ajo.
- Ah! domethënë është e hapur. Edhe mua më pëlqen kështu, pasi jam mërzitur me benzin tim, me të cilin udhëtoj gjithmonë e shoqëruar sepse nuk më lejohet vetëm.
Nuk mund që rrezistonte më djali. E tërhoqi lehtë, pasi dorën e saj e kishte aty midis pëllëmbëve të tij, e ajo u hutua në çast. Në një moment të vetëm u pengua e u mbështet në gjoksin e mustaqe dirsurit. Ky nuk e zgjati hiç, por i vuri buzët në buzët e saj duke e mbledhur pas vehtes. Tjetra ndjeu se nuk mund të merrte më frymë e u përpëlit si një zog bore i plagosur. Por Fikiriu nuk e lëshonte, sepse buzët e arixheshkës i u dukën të ëmbëla e me aromë.
- Ç'na qenke ti... - bëri vajza si e zënë në faj. Por arixhiu i Elbasanit e tërhoqi përsëri lehtë e kësaj rradhe u vu në rrugë. Vajza me sy jeshil e ndoqi pas, po pa e kuptuar se si i hodhi ato hapa. Si me magji në këmbët e tyre u ndodh një urban, dhe autobuzi për një çast ç'fryu ndërsa hapi derën vetëm një metër para djalit e vajzës cigane. Pastaj u nis, e arixheshka pa në xhamin e fundit të autobuzit një grua e tre katër gra të tjera që thërrisnin e luanin duart nga ata. Dalloi nënën, e për një çast i erdhi keq për të që pandehte se i a rrëmbyen vajzen "Bobo çdo të bëhet tani" mendoi 16 vjeçarja, dhe kuptoi që do të alarmoheshin që të gjithë. Mbase do të lajmërohej edhe policia. "Po ky nuk po më rrëmben", dhe hodhi sytë nga djali që i u duk tashmë se e kishte pronën e saj, si ato punishtet e të atit në Gjermani, që ajo ishte mësuar ti quante, thjeshtë fabrika.
- Ku po shkojmë? - pyeti vajza . Ajo tani mund të thoshte " Ku po me çon?" por nuk guxoi ta bëje këtë pyetje, pasi kjo ikje nuk i u duk si rrëmbim. Kuptoi se po ndjente shumë për këtë djalë që i u duk në vështrimin e parë i bukur, e krejt ndryshe nga djemtë e fisit të saj që kishte njohur nëpër europë. Edhe zemra po i rrihte ndryshe. Herë skuqej e herë i hidhte ndonjë shikim vjedhurazi si e zënë në faj. Po kuptonte se kishte në krah një njeri që po e bënte të ishte një vajzë e veçantë dhe e turpëshme, jo çamaroke si kishte qenë deri më tani duke trazuar gjithçka në kampingun cigan, që në fakt përbëhej kryesisht nga njerëz të një gjaku e gjinie Më me të shumtit ishte kushërij. Fkiriu i qeshi ëmbël dhe e ledhatoi me gjuhë pas veshit. Vajza fërgëlloi nga dashuria. I u ngjit pas trupit e kërkoi buzën e tij pa u ndrojtur aspak nga tre a katër pasagjerë që rrinin si të përhumbur andej nga mezi i autobuzit urban. Por arixhiu i Elbasanit nuk u medysh fare. I a rroku kokën e vogël e të bukur, të stolisur me një karficë të qarkuar me disa gurë të vegjël e të ndritshëm, dhe vuri buzët e tij përsëri mbi buzët e saj, ashtu siç kishte bërë një çast më parë. Të dy ndjenë zemrat që trokisnin fort në karaharore. Nuk ishte si e para. Madje vajza kujtoi se i ishte rrëmbyer ajo puthje…
Dali e zbriti sy jeshilen nga urbanin pas nja gjashtë stacioneve, e bëri andej nga porti i qytetit ku dallohej lehtë një sipërfaqe e madhe e gjelbëruar, me parqe të shumtë pranë njëri tjetrit.
- Po shkojmë në port?- pyeti sërish vajza pasi kuptoi që kishte zbritur në trotuar pranë një stacioni që i u duk fare i shkretuar .
- Vërtet. Jo tamam aty pasi ai është pronë e babait tim. Këto ditë ka shkuar në Australi për bisneset e tij.
- Uaaa! - bëri arixheshka, e u çel në fytyrë duke vënë pëllëmbën përpara gojës së saj të vogël.- Nuk e kam vizituar ndonjëherë. Sa interesant. Kam kaluar edhe pardje atje, kur erdhëm...
Djali nuk e bëri dysh. Dredhoi për në një rrugicë të gjelbëruar, e u fut në një park që i u duk i harlisur. Një lumë i improvizuar ku notonin rosa të bardha, disa lloje patash e mjelmash që qarkohej nga një bar i dendur e i rrafshtë, i u duk Fikiriut, pejsazhi më interesant që kishte parë ndonjëherë pas mbritjes në këtë qytet dy ditë më parë. Pesë varka me njerëz e një me motor e tendë që vozitnin në të gjithë hapsirën ujore. Djalit i u duken si një gjetje orgjinale për të kaluar aty kohën e lirë. Mbi një urë me konstruksione të harkuar mbi lumin e parkut, disa fëmijë thërmonin bukët e thata, duke i u gëzuar peshqeve që nxitonin të bënin akrobacira mbi sipërfaqen e lëmuar të ujit, në garë për të fituar ushqimin. Por arixhiu i Elbasanit as që i a fërshëlleu asaj ane. Xhepat i kishte bosh për të plotësuar tekat e një vajze për ta qerasur, ashtu siç bëjnë të saponjohurit, e të dashuruarit. Këmbët i çuan të dy ciganët në fund, ku derdhej një sasi uji si një katarakt i vërtetë, për lumin e lundrueshëm në qendër të parkut. Djali vendosi që të ulej në një prej shkëmbijve të improvizuar aty, së bashku me miken e re që i foli në shtatë gjuhë, edhe pse dukej "vetëm një pëllëmbë", e ishte aq e re. Vajza nuk po drejtpëshohej aty mbi shkëmb, ndërsa hidhte hapat e vogla. Po kjo nuk zgjati shumë. Fikiriu që dukej krejt i shpërqëndruar, pasi e pushtoi ciganen, e tërhoqi drejt një guve prapa krahëve, që dukej si një imitim i një mikroshpelle, pa e çarë më kokën se mund të shihej nga një pozicion pak më lartë, nga krahu i djathtë. Ndërkohë përreth, u dëgjua një sirenë policie, por që të krijonte përshtypjen e një rastësie që nuk kishte të bënte me personazhet e rrefenjës sonë .
"Sy jeshilia" që ndjeu pas në kurriz dhëmbëzat e një shkëmbi, i u hodh ciganit si një tigëre e vërtetë. Ndërsa ai menjëherë e vuri nën pushtetin e dy duarve që e mbërthyen si ganxha. Ajo dridhej. Esmeria zgjati dorën poshtë tek rripi i pantallonave të njeriut që shijonte sërish buzët e saj të njoma, dhe tentoi këtë herë që të gjej tokëzën. Një çast më pas e zbërtheu atë. Pastaj vendosi të dy shuplakat në kraharorin e djaloshit, ashtu si në skenat e filmave që kishte parë. Lëroi dy sumbulla të këmishës. Tjetri që dukej se po e sodiste me një ndjenje të çuditëshme, u kujtua se duhej që të zhvishej vetë një orë e më parë. Matematika e ndjenjave kërkonte tashmë një përqëndrim tjetër. Vajza fërfëllonte si një thëllënxë një hap pranë tij. E rrëmbeu përsëri dhe duart rrëshqitën poshtë mezit. Prekën diçka të butë që një çast më vonë u gjend në fund të këmbëve të vajzës së re lozonjare. Hodhi sytë përreth dhe e mbështeti tashmë pas një pllakë të pjerët metalika, që ngjasonte me një mermer të vërtetë dhe të shkruar. Ishte ndoshta, dhe historia e shkurtër e vetë atij masivi shlodhës të gjelbërt, në këtë anë të Roterdamit të bukur, hollandez. Ndofta e një dekade më parë.Të dy krahëqafë u pështetën, dhe pastaj, si gjithë çiftet e kësaj bote mjerane, jetuan për të parën herë në jetën e tyre, lumturinë dhe ekstazën, që të fal një moment i tillë seksual
Një orë më vonë, ndërsa Fikiriu ishte ulur në një stol, e pas asaj aventure dashurie ndjehej disi i lodhur, duke menduar tashmë se ku do ta fuste kokën për atë natë, pasi nuk njihte këmbë shqiptari aty, sy jeshilja e shtrëngonte fort për mezi, duke e prekur me gishtin tregues në të gjithë pjesët e fytyrës.
- Më ke mrekulluar e më bëre të lumtur. Nuk mund të rri dot më larg teje. Ah! ta dish se çfar kënaqësie më ke dhënë. Jo, jo, nuk ndahem nga ti i dashuri im...Atë punë e bëke mirë, ndonëse unë kam akoma dhimbje...Nuk do t'a haroj kurrë. I miri dhe i bukuri im.
Pastaj vajza e kampingut i tregoi në intimitet, se si portreti i tij i kishte tërhequr vëmëndjen, ndërsa po kalonte mes sheshit pranë qendërrethit në lindje të qytetit të zhurmshëm, e po "vdiste deri sa të gjente një shkak" për të qenë afër tij. " Një vajzë si unë duhet të jetë e vëmëndëshme përpara një rasti si ky, " tha me sinqeritet cigania që kishte vënë tashmë kokën në kraharor e djalit
Pak metro më tej, tre policë lëviznin pas disa pemëve në kërkim të ndonjë personi. Fikiriu parandjeu diçka.
- Me siguri mamaja ka njoftuar - tha 16 vjecarja e dashuruar - Ajo me pjestarë të fisit tim duhet të jetë këtej rrotull. Babai është në Gjermani. Me punët e firmës...
- Vërtet, nuk më the se ç'është kjo firmë e televizorëve e babait tënd - tha qetësisht arixhiu nga Elbasani.
- Ka disa vjet që mledh televizorët e prishur, apo të vjetëruar që hidhen në kazanet e plehërave, e pasi sistemon në një magazinë të madhe ,i seleksionon, e i rregullon për ti shitur në vendet e lindjes ku ka sunduar komunizmi si, Bullgari, Rumani, Shqipëri...ku ta di unë. Atje ka pak televizorë me ngjyra. Ka ngritur 10 qendra të mëdha në Gjermani, pranë qyteteve të rëndësishëm, e ka punësuar gati 500 persona që i mbledhin, i sistemojnë. Ka edhe specialistë. Kështu ka bërë edhe këtu në Hollandë, sepse hollandezët i ndrojnë shpesh televizorët.
Fikiriu se ç'ndjeu si një tronditje brenda kraharorit kur dëgjoi emrin e Shqiperisë. Ku ta dinte arixheshka e vogël, se ai që i fali lumturinë para pak çastesh, ishte vërtet, pikërisht nga ai vend i lindjes që merrte televizorët e rregulluar nga babai i saj.
- Këtej, këtej, ja ku janë - thërrisnin si në korr dy njerëz prej së largu, e që vajza në supet e arixhiut të Elbasanit, i dalloi si njerëz të saj nga të afërmit, te cilët banonin në qendrën pranë qendërrethimit ne periferi të Roterdamit.
Ajo që ndodhi pas disa çastesh kur mbriten policët, ishte vërtetë prekëse. Djalit i propozuan që të hypte në një makinë policie, që priste në trotuar, jashtë parkut. Vajza që qante e stërlutej nënës e të afërmëve të saj që ta qetësonin policinë, hypi vete e para në automjet, por njerëzit me uniforma e zbritën. Me lot në sy e ngashërim prej fëmije, u thoshte pa pushim.
- Mos e merrni atë. Ju lutem mos ma ndërprisni këtë ëndër të bukur, të cilën po e jetoj tani. Ai nuk është grabites. As edhe mashtrues, e nuk ka aspak faj. Eshtë djalë i mrekullueshëm dhe bir i pronarit të portit. Mos më bëni të vuaj. Të paktën këtë e kini në dorë. Bëjeni ju lutem këtë për zemrën time të re që po qan me mua.
Arixhinjtë e ardhur me një frymë qendruan për një çast. Zëri lebetitës i 16 vjeçares e të luturat e saj, i bënë që të mos kuptonin se ç'po ndodhte më rreth tyre. Gruaja që ishte në krye të turmës së posaardhurve shqeu sytë, ndërsa dalloi një curil të hollë gjaku që varej në këmbë nga trupi i së bijës. Kafshoi gishtat e pastaj kapi kokën me dy duar, duke lëshuar një klithmë në gjuhën cigane.
- Ja futi moj gra, i poshtëri, ja futi. E gjeti të vogël këtë budallaçkën time. Ajo është grua tani. Ç’do ti them tim shoqit, Ditrihut tani. E kemi ruajtur nga kjo si dritën e syut..Eshtë ende e parritur bukuria e mamasë…
Ra e zalisur në rrugë, ndërsa gratë e tjera që e shoqëronin duke e ndjekur me gjysëm vrapi që nga kampingu, lëshuan klithma e u mblodhën rreth saj. Shumë shpejt u gjet në vend një ambulancë që u shfaq, kur gruaja ende nuk ishte ngritur nga toka. E morën me një barelë, dhe e futën në makinë duke i dhënë ndihmën e shpejtë që aty. Syjeshilja vrapo menjëherë dhe u fut brenda për ti u ndodhur pranë nënës së saj, që ende nuk po reagonte. Ndërsa pas një çasti, mjeti u nis drejt urgjencës së spitalit, grupi i grave të mbetura, e paditën gjermanisht tek dy policë rastin si një grabitje minorenësh. Nga ato që janë me shumice kësaj Europe
Por policia hollandeze si gjithë policitë e kësaj toke bëri të sajën...
Refugjati përfundoi në një prej rajoneve të qendrës së Roterdamit, por policia e këtij shteti e vuri dorën në zemër, dhe rastin e arixhiut të Elbasanit, e trajtuan si një "aventurë me dashjen e vajzës", e një njeriu pa të drejtë qendrimi në Europë. Sy jeshilja shkeli vetë në rajonin e policisë, duke e bërë të ëmën që të pranoj, e dorëzuar tashmë përballë së bijës, pas dy orësh qendrimi në urgjencë, të pranonte që të paguante edhe gjobën. Pastaj u firmosën një deng me letra e shkresa, të cilat në një farë mënyre i dhanë shpresë se mund që t'i a kthenin njeriun që i robëroi zemrën. Por ato të tjetrat që rrihnin në gjokset e ushtarakëve të rendit, ishin krejt të ftohta, e as që donin t'i a dinin se ç'vuante cigania e ardhur për "wik kend ", së bashku me fisin e saj nga gjermania...
Tre ditë më vonë, Fikiriu vërtetë doli nga ambjentet e policisë, por kësaj rradhe përfundoi në kampingun cigan, ku nuk mungoi kënga dhe hareja. Gjaku e njohu gjakun e tij, dhe festa zgjati pothuajse një javë të tërë. U këndua, u hodhën valle, dhe tavolinat në mes të sheshit ja linin rradhën njëra tjetrës. Por më i lumturi dukej vete babai i sy jeshiles, i cili mbriti me avion brenda ditës, për të dhënë pastaj një shumë markash në policinë e Roterdami,t për njeriun që i robëroi zemrën së bijës . Dhe kjo nuk ishte pak, e ndonjë ngjarje e ç'farëdoshme, por nga ato të rralla, që vetëm një prind mund ti shijoj e të jetoj me çastet e gëzimit të çiftit të ri. Shitësi e pronari i televizorëve të hedhur në Gjermani, kishte edhe një gëzim tjetër të fshehur; këtej e tutje do të kishte mik një krushk me kapital të fuqishëm të dorës së tij, kësaj Europe.
Ditën e tetë Fikiriu me "sy jeshilen", morën leje tek arixhinjtë e Roterdamit, për të shkuar një vizitë në shtëpinë e dhëndërit, tek krushku i madh, siç u tha në tavolinat e festës ato ditë. Arixhinjtë, përsëri e kthyen në feste, edhe këtë çast e i përcollën me këngë e valle, pije, dhurata, e sigurisht me para nga fitimet e firmës. Çifti me një "Benc Mercedes" të prodhuar dy muaj më parë enkas, sipas porosisë së presidentit të firmës së televizorëve të hedhur, i cili ishte tepër merakçi makinash, fluturoi për në veri të qytetit. Atje ku banonte dhëndëri, pranë portit më të madh të këtij vendi, duke lënë pas një pluhur tymi, përzier me dheun e shkrifët e të thërmuar aty, nga të rrahurat e këmbëve gjatë gjithë ditëve të festës, në këtë kamping ciganesh
Rreth një javë më vonë e vërteta doli në sheshin e kampingut, dhe gëzimi i ciganëve u kthye në një hidhërim të vërtetë, pasi jo vetëm humbën vajzën e tyre, por nuk gjetën më asnjë gjurmë. Policia e këtij vendi po i kërkonte intensivisht në të gjithë rajonin e vendeve të ulta,. Arixhinjtë kishin ngritur plaçkat e ishin vendos sërish në Gjermani, në rrjedhën e jetës së përditëshme, duke i dhënë fund atij "Wik-endi", që kishte zgjatur rreth dhjetë ditë
- Maskarai - tha pronari i firmës - Erdhi e më mori vajzën për paratë e mija. Ai dukej një kilometër larg që nuk kishte "brekë në bythë". Nga ata të rrugëve. Por fajin ma ka vajza që ishte e ditura e dynjasë...Përfundoi tek një njeri pa identitet, të cilin nuk mësuam as nga ishte.
Me plagë në zemër, Ditrih Shtajner, cigani që kishte pasur suksesin më të madh të fisit të tij, jo vetëm në këtë vend të Europës, rrokullisi ditët e asaj fund vere me lotë e brengë në vilën e tij, në periferi të Frankfurtit. Asnjë lajm, asnjë shenjë nga e bija, por edhe nga policia hollandeze që kishte marrë përsipër të zbulonte rrëmbimin " në mes të ditës ". Erdhi vjeshta, e pas shtatorit të lagur me shi, filluan ngricat e para me temperaturat e ulta. Familja Shtajner, po ndjente në këtë sezon një rritje të të ardhurave, për shkak se në treg kishte hyrë një markë e re televizori me ekran të sheshtë për sallat e mëdha, me cilësi tepër të lartë, e kishin filluar zëvëndësimet në shume familje duke i lënë egzistuesit jashte deres se shtepise. Jetonte ende edhe me humbjen e së bijës, të cilën ja "rrëmbyen përpara syve ". Aty nga fillimi i Nëntorit, kur dëbora kishte qarkuar jo vetëm majat e maleve në jug të vendit pranë masivit, në kutinë postare mbriti një zarf pa adresë. Në një faqe të saj, u dallua shumë lehtë shkrimi i vajzës me gërmat e rrumbullakosura, të cilat nxinin në çdo kapak fletoreje të vendosur në një tavolinë nga e ëma në dhomën e saj, pikërisht pas largimit, për ta kujtuar e jetuar me atë. Letra u hap në mbrëmje pasi e zonja e shtëpisë nuk dinte as shkrim e as këndim. Ditrihu që erdhi si zakonisht në orët e vona të natës ,u duk sikur u shkund nga një gjumë i rëndë, e i thellë, e me shpejtësi e përpiu me një frymë. " Jetoj e lumtur me shokun e jetës sime që është nga Albania. Pres që të behem nënë pas gjashtë muajve. U puth me mall...
- Ç'thotë - tha nëna e vajzës së rrëmbyer
- Do të bëhet së shpejti nënë. Jeton me atë që e mashtroi dhe na mashtroi. Kërkon të na e mbush mëndjen ne, se qenka e lumtur pa asnjë dyshkë në xhep.- Ditrih Shtajner mori frymë thellë, e ndjeu një ngulç në kraharor
- E mira e nënës. Kushedi sa do të vuaj...
- Nuk i a ka fajin askush. Në fund të fundit, kjo është një zgjidhje që e ndërmori vetë ajo dhe duhet që ta vuaj po vetë - tha babai, më tepër për të qetësuar të shoqen e tij. Ndoshta në ato momente i erdhi keq për të parën herë në jetën e tij, që nuk kishte bërë si gjithë ciganët e tjerë të fisit duke pjellur edhe disa të tjerë.
Një javë më vonë, tek dera e shtëpisë u shfaq vetë vajza e "rrëmbyer ", por pa djalin e zemrës së saj. Kur e panë ashtu, që të gjithë kujtuan së më së fundi çapkënia ishte penduar, dhe se kishte ardhur për të jetuar përsëri në gjirin e familjes. "Kam ardhur sa për t'u ç'mallur”, tha vajza që priste të bëhej nënë. Do të jetoj me Fikiriun nga Elbasani i Shqipërise. Me djersën tonë të ballit, ashtu siç e keni nisur edhe ju. Ai është i fuqishëm, dhe do të dijë t'ja bëjë ballë jetës pa ndihmën e askërkujt."
Arixhijtë nuk deshën më ta lejonin vajzen grua, por ajo u vodh sërish këtë herë pa Fikiriun e dashur, dhe fluturoi një mesnatë të ftohtë fund Nëntori, prag dimri pa hënë, për të shkuar në çerdhen e re familjare. Nuk dihet në se e priste jashtë dere njeriu i zemrës së saj, apo ajo mori rrugët për tu kthyer e vetme në udhët e shumta qe të shpien në Zvicër. Atje ku jetonin prej disa muajsh. Por që nga ajo natë, vajza me sy jeshile, nuk u bë më e gjallë derisa u bë nënë, e lindi një djalë të shëndoshë mbi katër kilogram.
Sidoqoftë që nga ajo natë, Ditrih Shtajner filloi të ketë respekt për njeriun që i mori vajzën si shoqe jete. " Të paktën qenka shqiptar i ndershëm, e ndryshe nga ato që dëgjojmë në televizor, të cilët i tregojnë njerëz me bisht", i tha së shoqes . U duk sikur i vuri kapak kësaj plage të hapur në zemër, e në mëngjez nxitoi në një prej noterive të qytetit, për të lënë si testament gjithë pasurinë që konsiderohej jo vetëm në Frankfurt si e rrallë, në emër të çiftit të ri, edhe pse atyre ende nuk u a mësoi dot adresën.
"Nuk di në se bëra mirë apo keq. Ata mbase nuk do të kenë kurrë nevojë për paratë e mija, sepse ai djalë mu duk me karakter, por le të jenë e ti trashëgojnë, pasi unë atë vajzë kam si dritë të syut" , tha presidenti i televizorëve të hedhur në qendër të Europës atë mbrëmje në dhomën e gjumit, shtrirë pranë gruas që i a solli në jetë.
Nuk dihet se si rrodhën ngjarjet më vonë, por Fikiriu së bashku me vajzën që mori për grua, deri pak kohë më parë nuk u bë i gjallë në shtëpinë e ciganit Ditrih Shtajner. Ky i fundit jeton me ndjenjën e një braktisje të krijesës së tij, e padyshim me plagë të thellë në zemër, shtyn ditët pranë biznesit të tij në pritje për ta parë edhe një herë vajzën çapkëne, Fikiriun prej shqipërie, si dhe beben e vogël, për të cilën gëzohet si një fëmijë i haruar pas lodrave fëminore...
Mbase, do te më duhet të ulem edhe një herë, për të rradhitur ngjarjet e mëvonëshme me ciganin shqiptar në veriun e kontinentit, vajzën sy gjelbër, dhe Ditrihun që po çmendet pas largimit të vajzës së tij, që u dhuroi një pasuri të rrallë, por që familja e re nuk i a fërshëlleu. Me sa duket ata u besuan vetëm krahëve e djersës së tyre të ndershme.
Kësaj nuk i dihet...

Mars - Prill 2003